Yaponiyediki xitay konsullirining kungzi institutini qurush teshwiqati tenqidke uchridi

Yéqindin buyan yaponiyediki her qaysi sheherliridiki xitay bash konsulliri bir qisim uniwérsitétlarda xitayning siyasiti heqqide léksiye sözlesh bilen birge, mezkur mekteplerde kungzi instituti qurushning ewzelliki toghrisida teshwiqat élip barghan bolup, xitay konsullirining bu xil teshwiqati bezi bir uniwérsitétlardiki nopuzluq proféssorlarning küchlük tenqidige uchridi.

Bu heqte ziyaritimizni qobul qilghan kagoshima xelq'ara uniwérsitétining proféssori, doktor séyji nishixara ependi yéqinda yaponiyening fuku'oka shehiridiki xitay konsulxanisining bash konsuli xéning kagoshima xelq'ara uniwérsitétida élip barghan bir qétimliq léksiye sözlesh pa'aliyitide xitay-yapon munasiwiti, “Bir belwagh, bir yol” istratégiyesi qatarliq témilarda nutuq sözlesh bilen bille, yaponiyede qurulghan bir qisim kungzi institutlirining mes'ullirini sözge teklip qilip, yaponiyediki aliy mekteplerde kungzi instituti qurushning ewzelliki toghrisida toxtalghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay konsulxanilirining xitay iqtisadiy tereqqiyati we qoshna döletler bilen bolghan dostluqi heqqide élip bériwatqan bu xil teshwiqatlirini biz elwette qarshi alimiz. Biraq, xitay konsulxaniliri xitay kompartiyesining siyasitini teshwiq qilidighan we özlirige himayichi toplaydighan kungzi instituti kebi teshwiqat orunlirini mektipimizde qurushigha shexsen men qarshi.”

Kungzi institutining qurulushigha qarshi turush sewebliri heqqide toxtalghan proféssor doktor séyji nishixara sözini dawamlashturup: “2009-Yili 5-iyul ürümchi weqesi yüz bergendin kéyin, yaponiyediki kungzi institutliri resmiy halda yaponiyede bu heqte élip bérilghan teshwiqatlargha qarita ochuq-ashkara halda qarshi turushqa bashlidi. Mesilen: men shu yili 10-ayda yaponiyediki on nechche uniwérsitétta bu heqte doklat sözlesh pa'aliyiti uyushturup Uyghurlarning rehbiri rabiye qadir xanimni doklat sözleshke teklip qilsam, yaponiyediki kungzi institutliri bu pa'aliyetni ötküzüshimizge qarshi türlük qarshiliq pa'aliyetlirini élip bardi. Néme üchün xitay medeniyitini we tilini teshwiq qilidighan kungzi instituti kishilik hoquq mesilisige ariliship buninggha tosqunluq qilidu? démek bu yerdiki gep, kungzi instituti shekilde medeniyet teshwiqati orni bolsimu, mahiyette uning wezipisining bashqiche ikenlikini ashkarilidi” dédi.

U, fuku'oka shehiridiki xitay konsuli xéning doklati heqqide toxtilip:“Xitay diplomatliri doklatlirida qedimiy yipek yolida yéngi yipek yoli qurushni teshwiq qilidu. Biraq,yipek yolini berpa qilghan we tarixtin buyan shu yerlerde yashap kéliwatqan Uyghurlarni xelq'araning térror herikitige qarshi turush siyasitidin paydilinip turup dunyagha térrorchi qilip körsitishke tirishidu. Eger, xitay kompartiyesi heqiqiy türde barawerlik we tinchliq ichide yéngi yipek yoli qurushni nishan qilghan bolsa, u halda choqum Uyghurlarning kishilik hoquqini hörmet qilghan halda ular bilen birlikte ish élip barghan bolatti. Lékin, bu yerdiki meqset bashqiche”dédi.

Xitay konsulxanisining yéqindin buyan kagoshima xelq'ara uniwérsitétigha köz tikishining sewebliri heqqide toxtalghan proféssor doktor séyji nishixara: “Mektipimizning tetqiqat zhurnilida Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisige da'ir bir qisim nopuzluq proféssorlarning tetqiqat maqalilirining köplep élan qilinishi, belkim xitay konsulxanisining diqqitini tartqan bolushi kérek dep oylaymen. Chünki, 5-iyul ürümchi weqesige da'ir dunya Uyghur qurultiyi élan qilghan ‛5-iyul ghayibliri‚ namliq höjjetlik doklat in'gliz we yapon tillirida ayrim-ayrim halda kitabche qilinip, mektipimiz teripidin neshrge teyyarlandi. Rabiye qadir xanim 2009-yili 10-ayda mektipimizde bu heqte doklat sözlidi. Shuningdin kéyin belkim xitay konsulxaniliri bu mektepni nishan'gha alghan bolushi kérek” dédi.

Biz bu heqte téximu köp melumatqa érishish üchün, fuku'oka shehiridiki xitay konsulxanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, biraq téléfonimiz jawabsiz qaldi.

Yaponiyediki Uyghur mesililiri közetküchiliridin aroma xanim fuku'okadiki xitay konsulining teshwiqati heqqide toxtilip: “Belkim xitay konsuli kungzi institutini qurush arqiliq bu mektepte élip bériliwatqan Uyghur kishilik hoquq mesililiri tetqiqatini tosushqa tirishiwatqan bolushi mumkin. Lékin bu bihude awarichilik, chünki yaponiyede köpligen kishiler kungzi institutlirining qurulushigha qarshi” dédi.

Yaponiyediki Uyghur ziyaliyliridin yaponiye Uyghur birliki teshkilatining mu'awin re'isi ghalip mijit yaponiyediki kungzi institutliri heqqide qarashlirini bayan qildi.

Melum bolushiche, yaponiye kagoshima xelq'ara uniwérsitéti 2008-yili Uyghur alimi mexmut qeshqiri tughulghanliqining ming yilliqini xatirilesh pa'aliyitini ötküzgen we shuningdin buyan izchil halda Uyghur medeniyiti we Uyghur tarixi toghrisida léksiye sözlesh pa'aliyetlirini élip barghan shundaqla yaponiyede Uyghur kishilik hoquq mesililiri toghrisida tetqiqat élip bériwatqan uniwérsitétlardin biri.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.