Yettisugha köchüp chiqqan Uyghurlar köp azab chekken idi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2016.08.15
ghulja-xerite-305.jpg Uyghur élidiki ghulja shehirining orni.
RFA


Bu yil Uyghurlarning ilidin qoshna yettisu rayonigha ammiwi yosunda köchüp kélip makanlashqanliqigha 135 yil boldi.

Tarixi melumatlarda qeyt qilinishiche, 1864 - yili ilidiki Uyghur, tunggan we bashqa xelqlerning manju ching sulalisige qarshi qozghilingi netijiside, ili sultanliqi qurulup, 6 yil mewjut bolup turghandin kéyin, 1871 - yili char rusiye ili sultanliqini bésiwélip, 1881 - yilighiche 10 yil hökümranliq ornatti. Emma, 1881 - yili rusiye bilen ching impériyisi otturisida tüzülgen “Pétérburg shertnamisi”ge bina'en ili ching sulalisige qayturup bérildi.

Uyghur tarixchiliridin iminjan bawudonning “Ili tarixi” we bashqa eserlerde qeyt qilinishiche, ene shu mezgilde ili ahalisining köp qismi ching sulalisi hökümitining özliridin öch élishidin endishe qilip, öy - makanlirini tashlap rusiye kontrolluqidiki yettisugha köchüsh yolini tallighan idi. Bu köchüsh 1881 - yilidin 1883 - yilighiche dawam qilghan bolup, netijide mezkur Uyghurlar bügünki qazaqistan Uyghurlirining asasiy qismini shekillendürdi. Köchken Uyghurlar bashliridin éghir külpetlerni ötküzüp her xil eslimilerni qaldurdi.

1871 - Yili char rusiyening ili sultanliqini bésiwélishi hem minglighan qurbanlar arqisida meydan'gha kelgen bu musteqil döletning üzül - késil yoqitilishi, Uyghur diyari we uninggha qoshna rusiye qol astidiki yettisu teweside siyasiy, ijtima'iy we iqtisadiy özgirishlerning yüz bérishige seweb bolghan idi. On yildin kéyin, yeni 1881 - yili rusiye bilen ching impériyisi otturisida tüzülgen “Pétérburg shertnamisi”ge bina'en ahalige öz yurtida qélish yaki rusiye terkibige köchüp, uning puqraliqini qobul qilish erkinliki bérildi. Ene shu mezgilde ili ahalisining bir qismi rusiye puqrasi bolush istikini bildürüp, yettisugha köchüp chiqqan idi. Bu köchüsh, tarixiy menbelerge qarighanda, 1881 - yildin 1883 - yilghiche dawam qilghan. Köchüp chiqqanlar asasiy jehettin hazirqi almata wilayitining ösek, charin, chélek we talghir deryaliri boyigha orunliship, köpligen yézilarni berpa qildi.

Ili Uyghurliri köch - köch dewride hem kéyinki yillarda köpligen qiyinchiliqlargha, shu jümlidin siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy we meniwi éghirchiliqlargha, kemsitishlerge, yoqitishlargha duch kelgen idi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan almata shehiri turghunliri öktebir jamaldinof we ömerjan bawdinoflar bu heqte öz eslimilirini bayan qildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.