Yazghuchi zordun sabirning gérmaniye ziyaritidiki éytilmighan hékayiler (2)

Yazghuchi zordun sabir(solda) gérmaniye alimi tomas xoppe (otturida) qatarliqlar bilen. 1988-Yil, gérmaniye.

Uyghur xelqining qelb töridin chongqur orun alghan merhum yazghuchi zordun sabirning alemdin ötkinige bu yil 19 yil boldi.

Merhumning öz xelqige qaldurup ketken mol mezmunluq edebiy eserliri we heqiqiy yazghuchigha xas kishiliki hélihem Uyghur xelqini ijadqa, ümidke we ishenchke chaqirmaqta.

Yazghuchi 1987-yilining küz aylirida tasadipiy bir pursette yawropagha bérish pursitige érishidu. Bu seper yazghuchining hayat musapisi we ijadiyet yolidiki untulmas bir weqe bolup qalidu.

Yazghuchi wapat bolushtin birqanche yillar ilgiri, yeni “Ana yurt” romanini yéziwatqan japaliq künliride özining gérmaniye ziyariti heqqide eslime qilip mundaq dégen idi:“Men tasadipiy qolgha kelgen bir pursette, yeni 1987-yilining axiri gherbiy gérmaniye ziyarette boldum. Bu jeryanda Uyghur edebiyati heqqide léksiye sözlidim. Bu léksiyemde Uyghur klassik edebiyatidin hazirqi zaman Uyghur edebiyatighiche bolghan pütkül milliy edebiyatimiz heqqide melumat berdim. Ular tolimu qiziqti. Uyghur edebiyati heqqide léksiye anglashqa qiziqidighan kishiler taza köpiyiwatqan bir mezgilde gérmaniyede turush waqtim toshup qélip, qaytip keldim.”

Yazghuchi weten'ge qaytqandin kéyin “Yawropagha seper” namliq chong hejimlik edebiy xatirisi bilen “Siziq ademlergila” namliq hékayisini élan qilidu.

Halbuki, ötkür qelemlik bu yazghuchi eyni chaghdiki siyasiy cheklime tüpeyli, yawropada körgen we hés qilghanlirining hemmisini toluqi bilen yézishqa muweppeq bolalmaydu. Bolupmu gérmaniyening myunxén shehiridiki Uyghur muhajir jama'iti bilen bille ötküzgen bir heptilik untulmas hayati oqurmenlerge sir halitide qep qalidu.

Erkin aliptékin bügünki künde buningdin 29 yil burunqi bu qimmetlik uchrishishni chongqur muhebbet bilen yad étidu. U, yazghuchi zordun sabirning téxi “Bérlin témi” örülmigen, ikki gérmaniye birlikke kelmigen bir tarixiy dewrde myunxén'gha kélishi we bu yerdiki Uyghur jama'iti bilen körüshüshi eyni chaghda gherbtiki Uyghurlarning muhajiret hayatidiki bir zor weqe idi, deydu.

Gérmaniye göttén'gén uniwérsitétining tetqiqatchisi, doktor ablet semet merhum yazghuchi zordun sabirning gérmaniye sepiri heqqide gep qilghanda gérman tetqiqatchisi tomas xoppéning namini hörmet bilen tilgha alidu.

Uning bildürüshiche, yazghuchi zordun sabirni gérmaniyege teklip qilghan bu kishi 1990-yillarning bashlirida zordun sabirning gérmaniye uniwérsitétlirida sözligen Uyghur edebiyati heqqidiki léksiyelirini retlep gérman tilida chong bir maqale élan qilidu. Bu gérmaniyede élan qilin'ghan hazirqi zaman Uyghur edebiyati heqqidiki tunji chong tiptiki ilmiy maqale iken.

Doktor ablet semetning bildürüshiche, tomas xoppé eyni waqitta shinjang pédagogika uniwérsitéti teripidin pexriy proféssorluqqa teklip qilin'ghan iken. Halbuki, u sehnige chiqip pexriy proféssorluq kinishkisini alidighan waqitta köpchilikke söz qilip buni qobul qilishni xalimaydighanliqini bildürgen.

U özining ret qilish sewebi heqqide toxtilip mundaq dégen: “Mushu tupraqning igisi bolghan yerlik millet - Uyghurlarning til-yéziqida ders ötüsh cheklen'gen bir uniwérsitét bergen herqandaq shan-sherepni ret qilimen!”

Merhum yazghuchi hayat waqtida Uyghur edebiyatining 1980-yillardin buyan romanchiliq we proza saheside qolgha keltürgen netijiliridin chongqur iptixarlinidu. U, Uyghur bedi'iy tepekkur upuqida körülgen bu ümid nuri yashlargha jasaret we pikir yéngiliqi ata qilidu, dep ishinidu. Emma shuning bilen bir waqitta u yene Uyghur edebiyati we bedi'iy ijadiyet boshluqidiki ajiz nuqtilarnimu tekitlep ötidu.

Kishini chongqur epsusluqqa salidighan bir nuqta shuki, yazghuchi zordun sabirni gérmaniyege teklip qilghan, Uyghur diyarining jughrapiyesi, kilimati we bu yerdiki yerlik ahalilerning étnik medeniyiti heqqide köpligen tetqiqatlarni élip barghan gérman alimi tomas xoppé buningdin birqanche yillar ilgiri sirliq bir rewishte qazagha uchraydu.

Doktor ablet semetning bildürüshiche, tomas xoppé mundin birqanche yillar ilgiri gérmaniyening brémén shehiridiki öyidin yelkenlik kéme bilen baltiq déngizigha chiqidu. U, shu chiqip ketkenche baltiq déngizida ghayib bolidu. Aridin ikki ay ötkende uning jesiti shiwétsiyening jenubidiki déngiz boyidin tépilidu. U heydigen yelkenlik kéme baltiq déngizida sirliq bir rewishte pachaqlinip kétidu.

Yazghuchi zordun sabir bilen chongqur dostluq rishtisi ornatqan, Uyghur xelqini yaxshi chüshinidighan shundaqla Uyghurlar üchün kökrek kérip heq gepni qilalighan bir gérman alimining hayati sirliq paji'e bilen axirlishidu.