Mutexessisler “Uyghur mejburiy emgekning aldini élish qanuni” ni téximu küchlük ijra qilish heqqidiki tekliplirini otturigha qoydi

Washin'gtondin muxbirimiz nur'iman teyyarlidi
2024.05.31
“Miras” fondi: “Amérika mejburiy emgek mesilisde küchlük tedbir qollinishi kérek” “Miras” fondi asiya tetqiqati merkizining tetqiqatchisi, Uyghur mejburiy emgiki heqqide mexsus doklatni teyyarlighuchilarning biri bolghan oliwiya énos xanim yighinda sözlimekte. 2019-Yili 7-iyun.
c-span.org

Amérika hökümiti 2021-yili dékabirda “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” (UFLPA) ni maqullap, 2022-yili 6-ayning-22 künidin bashlap resmiy ijra qilishqa bashlighanidi. Mezkur qanun maqullan'ghan ikki yildin buyan xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan mejburiy emgek siyasitide we amérika-xitay arisidiki iqtisadi tereqqiyat yönilishide körülgen özgirishler hemde mezkur qanunning ijra qilinish ehwali xadson (Hudson) institutining aliy tetqiqatchisi oliwiya énos (Olivia Enos) xanim 22-may küni élan qilghan doklatta tepsiliy sherhlendi.

Doklatta “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning nishani, ijra qilishta ishlitilgen tedbirler, bu jeryanda qolgha keltürülgen netijiler, mezkur qanunni ijra qilishtiki riqabet we pursetler, nöwettiki ijra qilinish ehwali, Uyghur mejburiy emgikige chétilghanlarning mes'uliyitining sürüshte qilishta yolgha qoyulidighan jaza tedbirliri qatarliqlar heqqide tepsiliy melumat bérilgen. Uningdin bashqa axirda “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning ünümlük ijra qilinishi üchün 13 türlük siyasiy tewsiyeler yighinchaq we éniq shekilde otturigha qoyulghan.

Oliwiya énos xanim mezkur doklat heqqide radiyomizning mexsus ziyaritini qobul qilip mundaq dédi: “‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ (UFLPA) éniqki abide xaraktérlik qanun. Bu xildiki tirishchanliqlar Uyghur xelqi üchün tolimu muhim. Emma buni yolgha qoyush we ijra qilishqa kelsek uning ünümi mölchirimizdin töwen, dep oylaymen. Doktor adri'an zénz bu jehette kishini heyran qalduridighan xizmetlerni ishlidi. U, xitay kompartiyesining hazir dunyadiki eng chong dölet kontrolluqidiki mejburiy emgek pirogrammisini yürgüzüwatqanliqini otturigha qoydi. Eslide chégrada toxtitilghan, amérika bazirigha kirishi cheklen'gen mallarning miqdari nahayiti yuqiri bolushi kérek idi. Epsuski bu sanning intayin töwen ikenliki méni heyran qaldurdi. Méningche amérika tamozhna we chégra qoghdash idarisi (CBP) mezkur qanunning eng ünümlük ijra bolushigha kapaletlik qilish üchün qoshumche tedbirlerni qollinishi kérek.”

Mezkur doklatta, “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning ünümlük yürgüzülüshi üchün 13 türlük teklip otturigha qoyulghan bolup, ular nöwettiki ré'alliqta bu qanunni téximu toluq ijra qilishqa paydiliq, dep qaralghan. Bolupmu Uyghur mejburiy emgiki arqiliq ishlepchiqirilghan mehsulatlarning “Sewenlik” bahanisi bilen yaki üchinchi bir memliketning baziri arqiliq amérika bazirigha kirishini cheklesh, eng töwen mal qimmiti heqqidiki belgilimini islah qilish, Uyghurlar üchün P-2 musapirliq salahiyiti bérish, Uyghur mejburiy emgikige chétishliq shexs we orunlargha qarita qoshumche jaza tedbirlirini yolgha qoyush qatarliqlar buningdiki gholluq charilar qataridin orun alghan.

Mezkur doklatqa kirgüzülgen hemde hökümetke sunulidighan teklip-tewsiyeler üchün oliwiya énos xanim Uyghur mejburiy emgiki we lagér heqqidiki tetqiqati bilen tonulghan doktor adriyan zénz (Adrian Zenz) ependi bilen köp qétimlap muzakirileshken. “Kommunizm qurbanliri xatire fondi” ning aliy tetqiqatchisi adriyan zénz ependi bu munasiwet bilen radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning téximu ünümlük ijra qilinishi üchün heqiqetenmu köp tereplime tirishchanliqning zörür ikenlikini alahide tekitleydu. U bu heqte toxtilip mundaq dédi:

“‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ intayin paydiliq we intayin muhim qoral. Héch bolmighanda nezeriye jehettin alghanda hazirqi mumkin bolidighan eng küchlük qorallarning biri. Emma mesile uning qandaq yolgha qoyulushida. Xadson institutining doklatida bu qanunning téximu küchlük yolgha qoyulushi toghrisida bezi muhim tewsiyeler otturigha qoyulghan, déyish mumkin. Mesilen, amérika chégrasidin kérishi cheklen'gen mehsulatlarning qayta éksport qilinishni cheklesh kérek؛ qayta-qayta xilapliq qilghanlargha éghir iqtisadiy jerimane qoyulushi kérek. Yene bir intayin muhim belgilime ‛eng töwen qimmet‚ heqqidiki ölchem yochuqini étip tashlash kérek. Chünki hazirqi qanun boyiche SHEIN we Temu gha oxshash shirketler qimmiti 800 amérika dolliridin töwen bolghan kichik oralmilarni tamozhnidin tekshürüshsiz kirgüzeleydu. Emma bu mehsulatlarning Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq bolush éhtimali eng yuqiri. Doklatta yene tibetlerge chétishliq mejburiy emgek mesilisimu otturigha qoyulghan, . Uningdin bashqa amérikaning bu mesilide bashqa döletler bilen maslishishqa intayin éhtiyajliq ikenlikini hés qildim. Bezi döletlerde mushuninggha oxshash heriketlerning bashlan'ghanliqini bilimen.”

Mezkur doklat élan qilin'ghandin kéyin xitay metbu'atliri Uyghurlarning yuqiri pen-téxnikiliq déhqanchiliq mashiniliridin paydilinip yéza igiliki bilen shughulliniwatqanliqi, lékin amérikaning bu xildiki qesten “Putaq tépishi” tüpeylidin Uyghurlar üchün xizmet pursetlirining aziyip ketkenliki ilgiri sürülgen in'glizche xewerlerni arqa-arqidin tarqatqan. Amérika weten xewpsizliki ministirliqining 16-maydiki bayanatida körsitilishiche, Uyghur mejburiy emgiki bilen ishlepchiqirilghan paxta mehsulatlarning amérika bazirigha kirishining aldini élish üchün, xitayning paxta tijariti bilen shughullinidighan 26 shirkiti qara tizimlikke kirgüzülgen. Uningdin bashqa baydén hökümiti 14-aprél küni xitayning tokluq aptomobil, küntaxta bataréyesi, polat-tömür, alyumin we dawalash üskünilirige qarita tamozhna béjini ashuridighanliqini élan qilghanidi. Adriyan zénz ependi xitayning “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” heqqide tarqatqan xewerlirige baha bérip mundaq dédi:

“Bu mehsulatlarning beziliri, mesilen, paxta mehsulatliri xitayning éksport baziri üchün intayin muhim. Shunga köreleymizki bu qanun xitayning iqtisadigha mu'eyyen tesir körsetti. Shunga ular bu qanun'gha qarshi teshwiqatini kücheytiwatidu. Men bu qanunning rayondiki Uyghurlargha iqtisadiy jehettin ziyan salidighanliqigha ishenmeymen. Chünki Uyghur mejburiy emgikining paydisini xitaylar körüwatidu. Uyghurlar xitay igidarchiliqidiki shirketlerde mejburiy ishlitilidu. Uyghurlargha beribir yaxshi ma'ash bérilmeydu. Eger ziyan tartqan bolsa shirketlerni yürgüzüwatqan xitay tijaretchiler ziyan tartidu we aqiwette xitay döliti ziyan tartidu, dégen gep. Bu nahayiti addiy qa'ide. Mejburiy emgekke a'it ispatlar pütünley xitay hökümitining höjjetlirini asas qilghan. Bizde yene Uyghur mejburiy emgek küchlirini yötkesh toghrisida guwahchilarning bayanliri bar. Shunglashqa xitay hökümitining bu pakitlargha qarshi turghudek yoli yoq. Ular peqet yalghanchiliq, xata uchur tarqitish we qarshi teshwiqatlarnila qilalaydu.”

Bu jehette oliwiya énos xanim mushu xil qarashqa mayil ikenlikini tekitleydu. U bu heqte toxtilip mundaq dédi: “Buningda peqet Uyghurlarnila misal qilish hajetsiz. Tarixqa qaraydighan bolsaq xitay kompartiyesi kolléktip halda kishilerni mejburiy emgekke sélip kelgen. Xitay hökümiti özige yaqmighan nersilerning hemmisini inkar qilidu. Emma Uyghur lagér shahitlirining guwahliqliri we bashqa delil-ispatlar xitay kompartiyesining yalghanchiliqidinmu küchlük.”

Oliwiya xanimning qarishiche, hazir hemmidinmu bekrek kishini heyran qalduridighan ishlarning biri Uyghur mejburiy emgikige jiddiy mu'amile qilinmasliq hésablinidu. Uyghurlar qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetlerning nishani boluwatqanda siyasiyonlarning buninggha téximu küchlük köngül bölüshi nöwettiki eng jiddiy mesililerdin bolushi kérek. U bu heqte söz bolghanda “Méningche bu mesile kelgüside téximu küchlük diqqet tartidu, dep oylaymen” deydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.