Atalmish “Shinjang wekilliri” ning xitay kompartiyesining 20-qurultiyidiki ipadiliri inkas qozghimaqta

Xitay kompartiyisining 20-qurultiyigha qatnishish üchün béyjinggha kelgen atalmish “Shinjang wekilliri” ayropilandin chüshmekte. 2022-Yili 13-öktebir.

Igilishimizche, bu qétim xitay kompartiyesining 20-qurultiyigha qatnishiwatqan atalmish “Shinjang wekilliri” ning zor köp qismini xitaylar teshkil qilghan. Ularning qurultay jeryanida shi jinpingning ‛jungxu'ani güllendürüsh‚ chaqiriqi we uning 10 yilliq mustebit hökümranliqigha medhiye oqup éytqan sözliri, chet ellerdiki analizchilarning jiddiy inkasini qozghimaqta.

Xitayning “Tengritagh tori” ning 17-18-öktebir künliridiki xewiridin melum bolushiche, atalmish “Shinjang wekilliri muzakire yighini” da ipade bildürgen wekiller, shi jinpingning “Gu'angshi wekilliri guruppa yighini” da qilghan sözlirini ögen'gen. Andin birmu-bir ipade bildürüp, shi jinpingning 10 yilliq hökümranliqini medhiyeligen, shundaqla xitay kompartiyesige bolghan cheksiz sadaqitini ipadiligen.

20-Qurultay wekilliridin qeshqer paxtexli yézisining li famililik partkom sékritari öz sadaqitini ipadilep: “Biz bash sékritar shi jinpingning telipige bina'en, yéngi tereqiyat istratégiyesige chongqur chöküp, chégra rayondiki milletlerning yuquri süpetlik tereqiyatigha téximu zor töhpe qoshimiz” dégen.

Künes nahiyelik partkomning da'imiy hey'iti, intizam tekshürüsh komitétining partkom sékritari li wéyxuwa shi jinpingning 10 yilliq hökümranliqini medhiyeligen. U sözide “Partiye 18-qurultiyidin buyan, partiye merkizi komitéti ‛10 yilda bir shemsher bilesh‚ siyasiti arqiliq, kompartiyeni omumyüzlük we etrapliq tizginlep keldi” dégen. U yene partiye merkiziy komitéti ‛minglighan ademlerni renjitkini bilen, 1 milyard 400 milyon xelqning menpe'etini qoghdash‚ qa kapaletlik qildi, parixorluq-chiriklikke zerbe bérish kürishide tarixiy sehipe yaratti. Öz üstidin inqilab qilishning ‛birleshme mushti‚ we küchini namayen qildi” dégen.

Aqsu wilayetlik partkom birliksep bölümining mu'awin bashliqi, wilayetlik diniy ishlar idarisi partiye guruppisining sékritari wang wéy, “Shi jinpingning ‛jongxu'a milliti ortaq gewdisi éngi‚ yönilishide ching turumiz”, “Partiyening milletler xizmitini dawamliq kücheytimiz, milletlerning uzun muddetlik ittipaqliqini qolgha keltürüshke tirishimiz, ‛xitayche qelb‚ we ‛xitayche roh‚ turghuzimiz” dep ipade bildürgen.

Türkiyediki xitay weziyiti mutexessisi doktur erkin ekrem ependining bildürüshiche, 20-qurultayda shi jinping tekitligen atalmish “Jongxu'a milliti ortaq gewdisi éngi” we “Jongxu'ani güllendürüsh” shu'arliri, emeliyette shi jinping teripidin xitay kompartiyesining 19-qurultiyida otturigha qoyulghan “Xitay chüshi” ning yene bir wariyanti iken. Yeni esheddiy xitay milletchilikining chirayliq sözler bilen bézilishi iken.

Erkin ekremning bildürüshiche, 20-qurultaygha qatnashqan atalmish “Shinjang wekilliri” emeliyette xitay hökümiti teripidin xilmu-xil tasqashlardin ötküzülgen we tallan'ghan kishiler iken. Shundaq bolghini üchün. Ularning mustemlike siyasiti yürgüzüwatqan xitay hökümiti we shi jinpinggha sadaqet bildürüshi, shundaqla xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan irqiy qirghinchiliq siyasitini qollap ipade bildürüshi muqerrer iken.

Erkin ekrem ependi yene bu qétimqi qurultay jeryanida shi jinpingning “Gu'angshi wekilliri guruppa yighini” gha qatnashqanliqi heqqide pikir bayan qildi. Uning bildürüshiche, bu bir tereptin, shi jinpingning yéqinda Uyghur diyarida qilghan ziyariti mezgilide rayondiki emeldarlarning wedisini alghanliqi, emma milletler mesilisidiki yene bir ensiresh nuqtisi bolghan gu'angshi ju'angzu aptonum rayonidin xatirjem bolushni közligen bolushi mumkin iken. Halbuki, Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq dunyagha ashkarilan'ghan bügünki künde, shi jinping diqqet qozghimasliq üchün, bu qétim gu'angshi wekillirining guruppa muzakiresige muzakirisige qatanashqan bolushi mumkin iken.

Erkin ekrem ependining tekitlishiche, shi jinping dawamliq hakimiyet tutudighan kéyinki mezgillerdimu Uyghur qatarliq xitay bolmighan milletlerge qarita assimilatsiye we irqiy qirghinchiliq siyasiti yenila dawam qilidiken.

Kanadadiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi shéng shö xanimning qarishiche, shi jinping hökümranliq qilghan 10 yil xitaydiki bashqa milletlerni assimiliyatsiye qilish ewjige chiqqan 10 yil bolupla qalmastin, belki yene xitayda erkinlik we insanliq yoqitilghan 10 yil iken.

Shéng shö xanim mundaq dédi: “Bizning ötken 10 yilda körginimiz, xitay kompartiyesining intayin esebiyleshken idé'ologiye sistémisidur. Yeni xitaydiki xitay bolmighan barliq xelqlerni assimiliyatsiye qilish siyasitidur. Shi jinping hökümranliq qilghan ötken 10 yilda, u özi toghra dégen nezeriyelerni bazargha saldi. Eger u dawamliq hakimiyet yürgüzse, bu xil esebiy idé'ologiye yene dawamlashturidu. Uning idiyesini ‛insanliqni öchürüsh‚ dep teriplisek tamamen bolidu. Xitay kompartiyesining Uyghurlargha yürgüzgen siyasitini irqiy qirghinchiliq, shundaqla medeniyet qirghinchiliqi déyishke bolidu.”

Shéng shö xanim, 20-qurultayda ipade bildürgen atalmish “Shinjang wekili” ning xitay kompartiyesi “Minglighan kishilerni renjitish bedilige bir milyard 400 milyon xitay xelqining menpe'etini qoghdidi” dégen sözlirige qarita öz qarashlirini bildürüp, mundaq dédi: “Ular qandaqtur ‛bir milyard 400 milyon xelqning menpe'etini qoghdash‚ dégenlerni biljirlaptu. Bu yerde nedimu bir milyard 400 milyon xelqning menpe'eti bolsun! ? bu yerde menpe'etdar boluwatqini peqetla xitay kompartiyesining hakimiyet sistémisidiki az sandiki emeldarlar guruhidur. Ular hazirqi siyasettin menpe'et alidu, emma xitaydiki awam puqralar buningdin mustesna. Bu bir chong yalghanchiliq. Bu yerde nechche yüzminglighan, hetta milyonlighan xelqning menpe'etini qurban qilish, ularning eqelliy hoquqi, mewjutliqi, shundaqla ularning milliy kimlikini yoqitish dégenlerni körsitidu. Halbuki, biz yashawatqan bügünki dewrde insaniyetning hoquqini qoghdashni hemmidin üstün körüsh eng eqelliy qarashtur. Shi jinpingning meqsiti éniq bolup, Uyghur qatarliq xelqlerning barliq milliy alahidilikni öchürüp tashlash, belki xitay kompartiyesining idé'ologiyesi bilen yughurulghan bir topluqni berpa qilishtur.”

Shéng shö xanimning tekitlishiche, nöwette shi jinping Uyghur irqiy qirghinchiliqida qollan'ghan lagérlargha qamash modélini pütkül xitaygha kéngeymektiken. U, nöwette dawam qiliwatqan “Yuqumni nölge chüshürüsh” namidiki qamalning pütün xitay miqyasigha kéngéyiwatqanliqini bildürdi.