Türkiye metbu'ati: “Xitay abduqadir qari hajimning tawutini tartiwalalmidi”

Maqalide ötken yili rozi héytta alemdin ötken abduqadir qari hajimning hayati we uning tawutining qandaq mazargha élip bérilghanliq jeryani bayan qilin'ghan. Sherqiy türkistan weqpining sabiq bash katipi hamut göktürk yazghan bu obzorda aldi bilen abduqadir qari hajimning jinaza namizi murasimi bayan qilinip bu heqte munular yézilghan:
“72 Yéshida u alemge seper qilghan héytgah jama'esining xatipi abduqadir qari hajimning héytgah jama'eside chüshürülgen namizi xitaylarni chöchütti. 20 Mingdin oshuq kishi qatnashqan bu namaz xitaylar teripidin kontrol astigha élinalmay qaldi. Gerche qeshqer shehiri sirtidin birmu kishining bu namazgha qatnishishi cheklinip, qeshqer chégrasi tosup qoyulghan bolsimu emma, qeshqer shehiridinla toplan'ghan 20 mingdin oshuq jama'et hökümetning tawutni mashinida élip méngish telipini ret qilip, rehmetlik abduqadir qari hajimning tawutini tupraqqiche béshida kötürüp élip mangdi.”

Obzorda tonulghan diniy ölima abduqadir qari hajimning ish-izliri heqqide melumat bérilip munular bayan qilin'ghan:
“1940-Yili qeshqerning xezinichi beg mehelliside dunyagha kelgen abduqadir qari hajim qeshqerdiki dangliq diniy alim aqchi damollamning yénida ilim tehsil qilghan bolup, tunji diniy wezipisini xezinichi beg jama'esining imam xatipliqidin bashlighan idi. Qari hajim medeniyet inqilabida qolgha élindi we qizil qoghdighuchilarning qiynashlirigha uchridi. Uzun yil kopiratipta ishlidi. 1980-Yili aqlinip türmidin chiqti. Bir mezgil öz mehelliside ata miras hüniri bolghan yaghachchiliq kespi bilen shughullandi. Shuning bilen birge mehellisidiki jama'ede özi xalap imamliq qildi. 2003-Yili Uyghur élidiki eng qedimiy jamelerdin biri bolghan héytgah jamesining imam xatipliqigha teyinlendi.

Abduqadir hajim Uyghur élidiki hemme sheherde dégüdek shöhret qazan'ghan bir diniy alim idi. Jem'iyettiki her qatlam kishiliri bilen alaqe ornitip özi wezipisini toluq orundashqa tirishatti. Tolimu epsus uning jinaza namizi küni aqsu, xoten, yarkent qatarliq yurtlardin alimning namizigha kelgen kishiler qeshqerge kirgüzülmidi. Héytgah jama'esimu qoralliq qisimning qorshawigha élindi. Emma xelq besh kilométir uzaqliqtiki taxta köwrük (mewlanem) mazarliqighiche abduqadir qari hajimni béshidin chüshürmidi.

Jinaza namizidin kéyin xitay jama'et xewpsizlik tarmaqliri jinazini mashinida élip méngishqa qarishi chiqqan kishilerni qolgha élish buyruqini chüshürmekchi bolghanda, qeshqer shehirining waliysi ekber, namazda héchqandaq qanun'gha xilap ishning yüz bermigenlikini, eger birini qolgha alidighan bolsa milliy ziddiyet yaki toqunush yüz béridighanliqini ulargha eskertti.”

Türkiyidiki eng chong tor gézitliridin biri bolghan “Dunya bulténi” namliq gézitning 7-yanwar künidiki sanida élan qilin'ghan “Xitay abduqadir qari hajimning tawutini tartiwalalmidi” serlewhilik maqalide tawutni xitay xewpsizlik xadimliri tartiwalmighan bolsimu, biraq buning xitay hökümitini qattiq chöchütkenliki yézilghan.

Emma bizning qeshqerde abduqadir qari hajimning jinaza murasimigha qatnashqan kishilerdin alghan melumatlargha qarighanda tawutni kötürüp sepning aldida mangghan we qol isharetlirini qilghan 40 etrapida kishining tutqun qilghanliqi heqqidiki melumatlarmu mewjut. Bu kishilerning köpi saqchi idariside soraqqa tartilghandin kéyin qoyup bérilgen. Xitayning bu kishining ölümidin bunchiwala qorqushidiki seweb zadi néme bu kishining Uyghurlargha qoshqan töhpisi zadi néme bu heqte köz qarishini élish abdul eziz mexsum bilen söhbet élip barduq.