Ichki mongghulda xitaylar bilen yerlik mongghullar arisida yene toqunush yüz berdi

Ichki mongghulning bayrén'ghol aymiqi sharmurun sumbulida 18‏-chésla yerlik mongghullar bilen yer igileshke kelgen xitay köchmenler arisida toqunush yüz bérip, 20 din artuq mongghul charwichining yarilan'ghanliqi we doxturxanida qutquzuluwatqanliqi bildürüldi. Bu weqeni yerlik hökümetning sharmurun sumbuldiki yaylaqni bir xitay sodigerning boz yer échip, térilghu qilishigha sétip bérishi we bu xitayning adem yalliwélip, yaylaqtiki mongghul charwichilirining charwa mallirini öltürüshi, charwichilarni urup yarilandurushi keltürüp chiqarghan. Merkizi nyu yorktiki jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizining ilgiri sürüshiche, süy famililik xitay sodiger 200 xitayni yalliwélip, éghir eswaplar we topa türtküch mashinilar bilen mongghul charwichilirining mezkur yaylaqtiki otlawatqan nurghun charwa mélini dessitip öltürgen. Buninggha qarshiliq qilghan mongghul charwichilirini urup yarilandurghan. Bayrén'gholdiki bir doxturxanining xadimi weqede yarilan'ghan mongghul charwichiliridin 20 din artuq kishining doxturxanida dawaliniwatqanliqini bildürgen.

Buning bilen bayrén'gholdiki yerlik mongghullar namayish qilip, yerlik hökümetning süy famililik xitay sodigerge yaylaqni qanunsiz sétip bergenlikige naraziliq bildürgen. Jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizi namayish qilghan mongghullarning sani mingdin ashidighanliqini, yerlik hökümet da'irilirining 300 kishilik amanliq etriti yötkep kélip, namayishchi mongghullarni basturghanliqini ilgiri sürdi. Yaponiyidiki mongghul öktichilirining rehbiri kérit kwasgald, bayrén'gholda yüz bergen mezkur weqe bu yil 5‏-ayda mongghul pa'aliyetchisi mergenning öltürülüp, mongghullarning keng kölemlik naraziliqini qozghighandin kéyin yüz bergen yene bir qétimliq “Jiddiy weqe” dep körsetti. U mundaq deydu: “Bu weqedin kéyin birer mingdin artuq charwichi amma hökümetke bérip naraziliqini bildürgen. Lékin ular saqchilarni chiqirip namayishchilarni tarqitiwetken we bu jeryanda nurghun kishini tutqun qilghan. Hökümet bu ishning Uyghur élide yüz bergendek keng kölemlik milliy toqunushqa aylinip kétishidin ensirep, uchurni qamal qilghan. Lékin hökümet uchurni qattiq qamal qilghan bolsimu, biraq bu weqege da'ir xewer we resimler yerlik charwichilar arqiliq tor betlirige chaplandi. Xewerlerge qarighanda, hökümet yerlik charwichi amma bilen söhbet ötküzgen we töwen derijilik emeldarlardin ikki kishi qolgha élin'ghan. Bu 5‏-ayda shélin'gholda partlighan namayishtin kéyin yüz bergen bir qétimqliq eng jiddiy weqelerning biri. Bu weqe jenubiy mongghulyidiki mongghul xelqining hayatliqi éghir qiyinchiliqqa bérip qélishtek weziyetke körsitilgen naraziliqtur.”

Xitay hökümiti tor betlirini qattiq kontrol qilsimu, lékin bayrén'gholdiki bu weqe ichki mongghul tor betliride munazire qozghap, mongghullarni ichki mongghul charwichilirining hoquqini qoghdashqa chaqiridighan yazmilar élan qilin'ghan. Jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizi ichki mongghul tor betliridin neqil qilip alghan bu heqtiki bir yazmida “Biz namratliqta qaldurulduq. Yer-zéminimizni xitaylar igiliwaldi. Bayliqimizni bulap-talawatidu. Charwa mallirimiz éghir ehwalda qaldi. Bizdin nurghun kishi öz ana yurtida makansiz kishilerge aylandi” dep tekitlen'gen bolsa, yene bir yazmida “Izzet-hörmitimiz depsende qilinmaqta. Biz xitay armiyisi teripidin öltürülüshke süküt qilip yatqanning ornigha ornimizdin des turup, kishilik hoquqimizni qoghdishimiz kérek” déyilgen.

Kérit kwasgald yene, yéqindin buyan mongghullarning naraziliq herikiti küchiyip kétiwatqanliqidiki seweb heqqide toxtilip, yerlik mongghullar bilen köchmen xitaylar arisida yüz bergen yuqiriqi indiwidu'al weqening arqisida chongqur siyasiy, ijtima'iy we iqtisadi seweblerning barliqini bildürdi. U, ichki mongghuldiki mesile yerlik mongghullarning uzun yillardin béri jem'iyetning siyasiy, ijtima'iy, iqtisadi asasi éqimidin siqip chiqirilip, ghériplashturulush mesilisi, dep körsetti. U: “Buning ichide medeniyet, ijtima'iy seweblerni öz ichige alghan nurghun sewebler bar. Uzun yillardin buyan nurghun ijtima'iy ziddiyetler yighilip, chidap turghili bolmaydighan derijige bérip qalghan. Bu weqeler adettiki toqunush emes, belki mongghullarning turmush shara'iti tariyip, yashash imkaniyiti qalmighan ehwalda partlighan. Xitayning ichki mongghulni échish, tereqqiy qildurushi emeliyette mongghul xelqining ölümige barawer bolup qaldi. Mongghullarning yayliqi tartiwélinip, kan yaki térilghu yerge özgertildi. Bu ehwal mongghul xelqini ölümge mehkum qilghanliq idi. Buning bilen mongghullar jem'iyetning asasi éqimidin siqip chiqirilip ghériblashturuldi” deydu.

Bu yil 5‏-ayda ichki mongghulning shélin'ghol aymiqida bir xitay kan shirkitining yük aptomobil shopuri mergen isimlik mongghulni dessep öltürüp, mongghullarning keng kölemlik naraziliqi we xelq'ara jem'iyetning diqqitini qozghighan idi. Namayish pütün ichki mongghulgha kéngiyip, muhitni asrash, mongghullarning hoquqi, örp-aditi, yer -zéminini qoghdashni telep qilghan idi. Xitay hökümiti amanliq küchlirini chiqirip, mongghul namayishchilirini basturghan bolsimu, lékin ulargha “5‏-Iyul weqesi” de Uyghurlarni basturghandek qanliq tedbirlerni qollanmighan. Ular mongghullarning turmushini yaxshilaydighanliqini ilgiri sürüp, mongghullarning bezi teleplirini oylishidighanliqini, mergenni dessep öltürgen xitay shopuri sün shuningni éghir jazalaydighanliqini élan qilghan. Xitay hökümiti yene, ichki mongghuldiki xitay shirketlirini agahlandurup, ularni éhtiyat bilen ish körüshke chaqirghan idi.

Biraq, ichki mongghul yuqiri sot mehkimisi sün famililik xitaygha ölüm jazasi bergenlikini élan qilghan del 18‏-chésla shu küni bayrén'gholdiki süy famililik xitay sodigerning adem toplap, mongghul charwa mallirini öltürüsh we 20 nechche mongghul charwichini urup yarilandurush weqesi yüz bergen. Kérit kwasgald, xitay hökümiti nurghun wedilerni bergen bolsimu, lékin mongghullarning qiyinchiliqi hel bolmighanliqini eskertip, ichki mongghul mesilisi aliy aptonomiyini yolgha qoyup, yerlik mongghullarning hoquqigha hörmet qilish bilen hel bolidighanliqini bildürdi. U mongghullar bilen Uyghurlarning nöwettiki ehwali nurghun sahelerde oxshap kétidighanliqini, ular oxshashla kan échish, boz yer échish namida kéliwatqan xitay köchmenlirining tehditige uchrawatqanliqini eskertip, “Milliy mesilisini heqiqiy hel qilishning birdin-bir chare-tedbiri ulargha heqiqiy aptonomiye hoquqi bérish. Hergiz ularni mustemlike qilish yaki mustemlikileshken rayon'gha aylandurush emes. Chünki, meyli ichki mongghul bolsun, meyli Uyghurlar bolsun we yaki tibet mesilisi bolsun, bu ixtilaplarning yiltizi milliy mesile. Ularning öz teqdirini özi belgilesh hoquqining tartiwélin'ghanliqida” dep körsetti.