Aliy mektep ijtima'iy pen oqutquchiliri ishsiz qélish xewpige yüzlenmekte

Süret, ürümchi döng köwrük doqmushta birkar olturushqan ishsiz uyghurlardin bir körünüsh.

Bu ehwal uniwérsitétlardiki oqutquchilarning derslerni xitay tilida ötüshke mejbur bolush, layaqetlik bolmighanlar ishtin toxtash, ijtima'iy pen oqutquchilirining ders sa'iti yétishmeslik, hetta ishsiz qélish ehwallirini keltürüp chiqarmaqta iken.

Ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur ziyaliyliri "qosh tilliq ma'arip" namidiki bu xil oqutush Uyghur ma'aripini weyran qilish bilenla qalmastin, axirqi hésabta Uyghurlarning insanlar érishishke tégishlik bolghan eng eqelliy kishilik hoquq menpe'etliridinmu pütünley mehrum qilidighanliqini bildürdi.

Ular sözliride, nöwette ottura mekteplerde edebiyat dersidin bashqa barliq dersler xitay tilida ötülüwatqanliqi üchün, hazir uniwérsitétlarning ijtima'iy pen kespide oquydighan oqughuchi menbeliri barghanche azlap, eslidinla xitay tilida ders ötüshke mejburliniwatqan oqutquchilarning emdi ishsiz qélishtek paji'elik qismetke yüzliniwatqanliqini, mushundaq kétiwerse Uyghur ana tili ma'aripining pütünley berbat bolidighanliqini tekitlidi.

Ziyaritimizni qobul qilghan melum bir aliy mektep oqutqutquchisining bildürüshiche, nöwette shinjang uniwérsitéti, pédagogika uniwérsitéti, ma'arip instituti qatarliq aliy mekteplerning bu yil ijtima'iy pen kesiplirige nahayiti az oqughuchi qobul qilin'ghanliqi, hetta bezi kesiplerning oqughuchi menbesi bolmighanliqi üchün, shinjang uniwérsitétida tarix fakultétigha oxshash bir qisim fakultétlar emeldin qaldurulup, oqutquchilar kesip özgertishke mejbur bolmaqta iken.

Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin ilgiri shixenze uniwérsitétida oqutquchi bolup ishligen ilshat hesen ependi, ijtima'iy pen kesiplirining oqughuchi menbesining üzülüp qélishi, Uyghur ma'aripini weyran qilish bilenla cheklenmestin, belki Uyghurlarning bir millet süpitide mewjut bolup turushi üchünmu eng zor xewp ikenlikini tekitlidi.

Radi'omiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, hazir uniwérsitétlarda oqutquchilargha xitay tili 8 - derijidin ötüsh telep qilin'ghandin sirt, xitay tilida layaqetlik kinishkisi élip, kespi derslerni xitay tilida ötüwatqan oqutquchilarning ders mitotini bahalashqa, mexsus xitay oqutquchilardin terkip tapqan xizmet guruppiliri tesis qilin'ghan. Uyghur oqutquchilirining ders munbiride dawamliq turush yaki munberdin ayrilip qélishi mana mushu guruppidiki xitay oqutquchilarning qararigha asasen belgilinidighan weziyet shekillen'gen.

Mana mushu xil xitay oqutquchilardin teshkillen'gen ders mitotini bahalash guruppisining pikrige asasen, shinjang uniwérsitétning qanun fakultétining dotsénti emetjan üstidin qizil bashliq höjjet chiqirilip, 50 yash etrapidiki bu oqutquchi ders munbiridin qaldurulghan. Shinjang uniwérsitéti oqutush bashqarmisidiki melum xizmetchi xadimmu, emetjanning xitay tilidiki ders métodi layaqetlik bolmighanliqi üchün, uning ders ötüshtin qaldurulghanliqini bildürdi.

Mektep tewesidin ziyaritimizni qobul qilghan bireylenning bildürüshiche, emetjan'gha oxshash oqutquchilarning peqetla xitay tilida ders ötüsh métodi ölchem qilinip, xizmettin qaldurulushidek ehwal oqutquchilar arisida küchlük inkas qozghighan.

Ilshat ependi Uyghur oqutquchilirining dersini xitay oqutquchiliri anglap bahalashning pédagogika prinsiplirigha xilap bolupla qalmastin, belki xitay qanunighimu xilap bolup, buning Uyghur qatarliq milletler üstidin yürgüzüliwatqan tengsizlik, milliy kemsitish siyasitining ispati ikenlikini ilgiri sürdi.

Yéqinqi birnechche yildin buyan, Uyghur aptonom rayon da'iriliri, Uyghurlarning naraziliqi we xelq'araning qattiq eyiblishige qarimay, rayondiki Uyghur ana til mekteplirini emeldin qaldurushni dawamlashturup keldi. Bu bir nechche yildin buyan uniwérsitétlarda Uyghur tilida ders ötüsh emeldin qaldurulup, ilgiri Uyghur ana tili boyiche ders ötüsh dawamliship kéliwatqan ijtima'iy pen kesipliri weyran bolush girdabigha yüzlendi.

Nöwette bu xil ehwal xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri hem birleshken döletler ma'arip tarmaqlirining jiddiy diqqitini qozghimaqta.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.