Xitayning 62 qétimliq axbarat cheklime uqturushi dunyagha ashkarilandi

Sürette, 2008 - yili 6 - ayning 12 - küni, du jyang saqchiliri muxbirlarning ölgen oqughuchilar ata - aniliri uyushturghan matem xatire murasimigha qatnishishini tosimaqta.

Tünügün xelq'ara zhurnalistlar fédiratsiyoni bir doklat élan qilip, xitayning 2009 ‏- yili ichide élip barghan 62 qétimliq axbarat cheklimisini ashkarilighan.

Doklatta, jaw zéyangning matem murasimini xewer qilmasliqtin tartip, 5 ‏- iyul weqe'isining sewebini bayan qilmasliqqa qeder her xil mezmundiki uqturushlar waqit tertipi boyiche körsitilgen. Ashkarilan'ghan uqturushlarning yanwar éyigha a'it qismidiki bir uqturushta mundaq diyilgen: axbarat orunliri sichüendiki yer tewreshning ziyini heqqide musteqil tekshürüsh élip barmasliqi kérek, peqet hökümetning tekshürüsh netijisini élan qilish kérek. Yer tewreshte örülgen mektep qurulushliri heqqide axbarat orunliri shexsiy köz qarashlargha orun bermesliki؛ bayqalghan mesile hökümetke melum qilinishi, emma axbaratta élan qilinmasliqi kérek.

Ashkarilinishiche, xitay yene shenshidiki gaz partlash weqesi, senlu süt parashoki délosi, awmin we xongkonglarda ötküzülgen saylam heqqide xewer qilmasliqni buyrighan؛ shenshya tosmisi heqqide hökümetke tewe bolmighan mutexessislirining pikir bayan qilishini chekligen. Xitay uqturushlirida xewerning mezmunidin bashqa, xewerning hejimi, hetta gézittiki orunlirinimu kontrol astigha alghan. Mesilen, emeldarlarning zor xiyanetchilik déloliri, déhqanlarning yer majiralirigha alaqidar weqelerde weqeni qisqartip xewer qilish, tepsiliy bayan qilmasliqni we xewerni orunlashturghanda diqqetni tartmaydighan waqit we orun'gha orunlashturushni buyrighan.

Amérika dölet erbapliri xitayni ziyaret qilghan chéghida, xitay yalghuz shinxu'a agéntliqi tarqatqan uchurdin paydilinishini we chet'el metbu'atlirining uchurlirigha yer bermeslikini buyrighan. Obama xitayni ziyaret qilghanda, muxbirlarning obamagha intérnét arqiliq so'al qoyushi cheklen'gen.

Doklatta, xitayning shawgüen weqesi heqqide chiqarghan 4 qétimliq uqturushi ashkarilan'ghan. Birinchi qétimliq uqturushta mundaq déyilgen: axbarat organliri weqeni éniqlash üchün shawgüen'ge muxbir ewetmesliki kérek. Hökümet teminligen uchur boyiche xewer bérishi kérek.

Ikkinchi we üchinchi qétimliq uqturushta weqege alaqidar xewerlerni bek daghdugha qiliwetmeslikni, qisqa we közge chéliqmas shekilde bérishni buyrighan.

4 ‏- Qétimliq uqturushta, shinxu'a agéntliqi we gu'angdungda chiqidighan jenub to rbétigila xewer qilish hoquqi bérilgen. Bashqa her qandaq axbarat orunlirining köchürüp tarqitishi cheklen'gen.

Xitayning "5 ‏- iyul weqesi" heqqdiki uqturushi téximu heyran qalarliq bolup, bir qétimliq uqturushta mundaq déyilgen: axbarat weqede ölgenlerning saninila xewer qilishi kérek؛ weqening kélip - chiqish sewebi heqqide éghiz achmasliqi kérek. Axbarat orunliri yalghuz shinxu'a agéntliqining tarqatqan uchurini xewer qilishi kérek؛ öz aldigha muxbir ewetmeslik kérek.

5 ‏- Iyul heqqidiki uqturushlarda, buyruqqa boysunmighan axbarat orunlirining jazalinidighanliqi eskertilgen.

Doklatta körsitilgen uqturushlarning mezmunidin qarighanda, milliy mesililerge qarita cheklimining eng küchlük ikenliki körülmekte.

Buningdin bashqa yene, xitaydiki türmilerning ehwali we pilanliq tughut mesiliside bala chüshürüsh ehwalining xitay dunyagha ashkarilashni xalimaydighan eng sezgür mesililer ikenliki bayqalmaqta. Uqturushlarning biride, türmidiki mehbuslarning hayati, mehbuslarning yarilinish ehwali we mehbuslarning ölümi heqqidiki xewerlerning qet'iy cheklinidighanliqi bayan qilin'ghan.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.