Yaponiye bilen xitay otturisida aral jédili yene bashlandi
Muxbirimiz weli
2009.02.27
2009.02.27
AFP Photo
Amérika bilen yaponiye dunya tinchliqi üchün bir qudretlik küch
Aq sarayning bu heqtiki bayanatida éytilishiche, amérika prézidénti bilen yaponiye bash ministiri aq sarayda körüshkende, obama özining hökümiti yaponiye bilen bolghan ittipaqdashliq munasiwitini téximu kücheytidighanliqini, dunyawi iqtisadiy krizis, yer sharining hawa kilimati, koriye yérim arilini yadro qoralliridin xali qilish pilani qatarliq jehetlerdila emes, tinch okyandiki arallar mesilisidimu yaponiye bilen yéqindin hemkarlishidighanliqini bildürgen.Obama sözide, amérika bilen yaponiye dunya tinchliqi üchün bir qudretlik küch, dégen. Taro aso sözide, amérika munasiwiti sherqiy asiya bixeterlikining uyultashtek asasi, dégen.
Yaponiye senkaku ariligha bolghan igilik hoquqi dexl - terizge uchrisila "amérika - yaponiye bixeterlik kélishimi" ni heriketlendürüdu
B b s ning bayan qilishiche, yaponiye bash ministiri taro aso tünügün amérika dölet mejlisige kélip nutuq sözlep, eger yaponiyining senkaku ariligha bolghan igilik hoquqi dexl - terizge uchrisa, derhal amérika - yaponiye bixeterlik kélishimi' ni heriketlendürüdighanliqini jakarlighan.Yaponiye - amérika munasiwiti xitay üchün intayin sezgür mesile. Bolupmu sherqi déngizdiki bezi arallargha qarita kimning igilik hoquqi barliqi toghrisida, xitay bilen yaponiye otturisida ixtilap nahayiti chong. Xitay bilen teywen, wyétnam, filippin qatarliq döletlermu bu mesilide bir - birige hergiz yol qoyushmaydu. Bularning hemmisi arallarning namini öz aldigha bashqiche ataydu. Mesilen, yaponiye 'senkaku' dep atap kéliwatqan aralni, xitay 'dyawyüdaw' dep ataydu. Adette yaponiye qoghdinish etritining paraxotliri bu aralning etrapigha kelsila, xitay derhal qarshiliq körsitidula emes, belki teywen, xongkonglarmu 'aral qoghdash herikiti' qozghap kéliwatidu.
Xitay 'dyawyüdaw arili junggoning zémini' dep jakarlidi
Roytérs agéntliqining bayan qilishiche, tünügün yaponiye bash ministiri taro asoning amérika dölet mejliside 'senkaku arili yaponiyining muqim zémini' dégendin kéyin, xitay hökümiti derhal bayanat élan qilip qarshi turdi.Xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi machawshü 'dyawyüdaw arili junggoning zémini, bu pakitini yaponiyining özgertmekchi bolghanliqi bihudilik' dep jakarlighan.
Teywen 'dyawyüdaw arili jungxu'a min'goning zémini' dep jakarlidi
Teywenning tashqi ishlar ministiri sha liyenmu bügün bayanat élan qilip' dyawyüdaw arili jungxu'a min'goning muqim zémini, bu mesilide teywen hökümitining meydani özgermeydu', 'bu mesile hazir teywen bilen yaponiye otturisida ötküzülüwatqan söhbetke tesir yetküzmeydu, teywen bu mesilini amérika - yaponiye bixeterlik kélishimi asasida yaponiye bilen söhbet arqiliq siliq hel qilidu' dep jakarlidi.Filippin parlaméntimu xitay 'xu'angyendaw arili' dewatqan aralni filippinning zémini dep jakarlidi
'Sherq géziti' de bayan qilinishiche, buningdin ikki hepte burun, filippin parlaménti bir qarar maqullap, jenubi taqim aralliridiki xitay 'junggoning zémini' dep kéliwatqan, uning namini 'xu'angyendaw arili' dep atighan arallarni, xada tashlarni 'filippinning zémini' dep jakarlighanda, xitay hökümiti filippinning xitayda turushluq bash elchisi babo ependini chaqirtip kélip qattiq naraziliq bildürgen idi.Sherqi déngizdiki arallarni talishiwatqan döletler hazir amérika bilen sözleshmekte
Hazirqi uchurlardin qarighanda, sherqi déngizdiki arallar mesiliside, qaytidin talash - tartish bashlighan döletlerning hemmisi hazir amérika bilen sözlishishke yüzlendi. Sherqi déngizdiki aral mesiliside yaponiyige ghezebliniwatqan xitay hökümiti bügün yene bir bayanat élan qildi.Shinxu'a agéntliqining bayan qilishiche, xitay hökümiti dölet mudapi'e ministirlikining tashqi ishlar ishxanisi mudiri chen lixu'a arqiliq bügün amérika dölet mudapi'e ministirlikige qarita élan qilghan bu bayanatida 'xitay - amérika munasiwiti jiddiy qiyinchiliqqa duch kéliwatqan hazirqi waqitta, amérika teywen'ge qoral satmasliqi kérek' dep jakarlighan.