Türkiye parlaméntidiki yighinida Uyghurlarning éghir weziyiti otturigha qoyuldi
2024.10.15

10-Öktebir küni türkiye parlaménti kishilik hoquq komitéti tarmiqidiki “Islam qorqunchi we irqchiliqqa qarshi turush komitéti” ning yighinida nöwette Uyghurlar duchar boluwatqan kishilik hoquq depsendichiliki, bolupmu diniy erkinlikining cheklimige uchrishi otturigha qoyuldi. Mezkur yighinda “Iyi” partiyesining parlamént ezasi bolghan yüksel selchuq türk'oghlu ependi söz qilip mundaq dégen: “Men sherqiy türkistanda yüz bériwatqan irqchiliq, islam düshmenliki we kishilik hoquq depsendichiliki bilen munasiwetlik mesililerni otturigha qoymaqchimen. Xitayning diniy ashqunluqqa qarshi turush heqqide tarqatqan belgilimise eqelliy diniy pa'aliyetlermu cheklen'gen. Buninggha xilapliq qilghanlar éghir jazalinidighanliqi yézilghan.”
Yüksel selchuq türk'oghlu ependi sözini mundaq dawamlashturghan: “Sherqiy türkistanda romal sélish, chümbel we saqal qoyush cheklen'gen. Islam we türklükni eks ettürgen isimlarni qoyush cheklen'gen. Qur'an qatarliq diniy kitablarni oqush we öyde qoyush cheklen'gen. Namaz we du'a qilish cheklen'gen. Bolupmu dölet kadirliri we 18 yashtin kichiklerning diniy ibadet qilishi pütünley cheklen'gen. Diniy telim-terbiye bérish cheklen'gen. Hej ibaditini ada qilish cheklen'gen. Méyitlarni islam aditi boyiche yerlikke qoyush, yeni jinaza namizi chüshürüsh cheklen'gen. Rozi tutush we bashqilargha iptar bérish cheklen'gen. Eger bulardin birini sadir qilsa türme jazasi bérilidiken.”
Bu yil 3-iyul küni “Iyi” partiyesining parlamént ezasi bolghan selchuq türk'oghlu sun'ghan Uyghur diyaridiki kishilik hoquq depsendichilikini tekshürüsh komitéti qurush toghrisidiki teklip layihesi muzakire qilin'ghandin kéyin, mundaq bir komitét qurulmay, eksiche “Islam qorqunchi we irqchiliqqa qarshi turush komitéti” namliq komitét tesis qilin'ghanidi. Parlamént ezasi selchuq türk'oghlu téléfon ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichilikini közitish we tekshürüsh xizmitini mezkur komitétning xizmet da'irisi ichige kirgüzgeniduq. Men 10-öktebir küni ötküzülgen mezkur komitétning yighinida sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichilikini qayta otturigha qoydum. Men burun türkiye parlaménti kishilik hoquq komitétigha Uyghur lagér shahitliri we kishilik hoquq depsendichilikige uchrighan shahitlarning yéqinlirini teklip qilip, guwahliq bérish yighini chaqirish üchün iltimas sun'ghanidim, téxi jawab kelmidi. Men Uyghurlarning éghir weziyitini otturigha qoyushni dawamlashturimen.”
8-Öktebir küni dunya Uyghur qurultiyining muweqqet re'isi doktor erkin ekrem, dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi zumret'ay erkin qatarliq 5 kishidin terkib tapqan hey'et türkiye parlaménti “Iyi” partiyesining guruppa bashliqi bughra qawunju we kishilik hoquq komitéti ezasi yüksel selchuq türk'oghlu bilen körüshüp, Uyghurlarning éghir weziyiti we irqiy qirghinchiliq toghrisida teyyarlighan doklatlarni sun'ghanidi. U, mezkur doklatqa asasen 10-öktebir küni türkiye kishilik hoquq komitétida bularni otturigha qoyghan. Bu xewer tarqitilghandin kéyin 11-öktebir küni xitayning türkiyediki zuwani bolghan “CGTN türk” géziti “Selchuq türk'oghludin riwayetler” mawzuluq xewerge yer berdi. Xewerde parlamént ezasi otturigha qoyghanlarning hemmisining yalghan ikenliki yézilghan.
D u q xitay ishliri komitéti mudiri adil abdukérim ependi parlamént ezasi yüksel selchuq türk'oghlu otturigha qoyghanlarning birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitéti we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri teripidin jezmleshtürülgenlikini, xitay hökümitining buni izchil halda inkar qiliwatqanliqini ilgiri sürdi.
Dunya Uyghur qurultiyi wexpisi re'isi abduréshit abdulxemit ependi bu heqtiki so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Menche türkiye parlaménti kishilik hoquq komitéti tarmiqidiki islam qorqunchi we irqchiliqqa qarshi turush komitétining Uyghurlar duchar boluwatqan kishilik hoquq mesilisini, otturigha qoyushi nahayiti yaxshi ish. Bular bu heqte tekshürüsh élip bérip, matériyal toplap, doklat teyyarlap türkiye hökümitige we parlaméntqa sunsa, türkiye hökümiti bulargha asasen xitay hökümitige pozitsiye bildürüshi yaki bu heqte islam hemkarliq teshkilati, türk döletliri teshkilati qatarliq xelq'ara sorunlarda otturigha qoyushi mumkin. Türkiye parlaménti kishilik hoquq komitéti bu heqte bekla kech qaldi dep oylaymen.”
Türkiye parlaménti kishilik hoquq komitéti adalet we tereqqiyat partiyesidin 12 neper, jumhuriyet xelq partiyesidin 6 neper, yéshil sol partiyesidin 3 neper, milletchi heriket partiyesidin 2 neper, iyi partiyesidin 2 neper, musteqil parlamént ezasidin 2 neper bolup, jem'iy 27 neper parlamént ezasidin terkib tapqan. Mezkur komitét türkiye ichi we sirtidiki kishilik hoquq depsendichiliki toghrisida tekshürüsh élip bérip, bu heqte doklat teyyarlap hökümetke sunidiken.