REUTERS
Хитай ташқи ишлар министири ваң йи өткән һәптидики явропа зиярити давамида уйғур райондики аталмиш тәрбийиләш мәркәзлириниң тақилип болғанлиқини базарға салған иди. Әмма мухбиримизниң бу һәптидики ениқлашлири давамида ақсуниң учтурпан наһийәсидила аз дегәндә 3 орунда лагер барлиқи вә бу үч лагерниң ениқ орунлири, шундақла бу лагерларда 20 миңдин артуқ тутқунниң солинип ятқанлиқи ашкариланди.
Уйғур районида лагерларниң мәвҗутлуқи вә һелиһәм маңдурулуватқанлиқи хитайниң ашкариланған мәхпий һөҗҗәтлиридин, ғәрб ахбарати вә мутәхәссислириниң юқири техникилиқ тәкшүрүш-тәтқиқатлиридин ашкарилинип туруватқан болсиму, хитай тәрәп давамлиқ һалда лагерларниң тақилип болғанлиқини базарға салмақта. Ақсуниң учтурпан наһийәсигә қарита елип барған телефон зиярәтлиримиз, хитайниң мәзкур тәшвиқатиниң сахтилиқини йәнә бир қетим ениқ пакитлири билән дәлиллиди. Учтурпандики бир кәнт сақчисиниң ашкарилишичә, учтурпанда нөвәттә аз дегәндә 3 орунда лагер мәвҗуттур. Булардин әң чоңи учтурпанда коңтәй дегән йәргә җайлашқан. Мәлум болушичә наһийәниң четидә тағ бағридики бир сайлиққа җайлашқан бу лагерда 10 миңдин артуқ киши солинип ятмақта. Нөвәттә оттура асияда тиҗарәт қиливатқан бир учтурпанлиқ муһаҗир учтурпандики коңтәй дегән бу орун һәққидә мундақ мәлумат бериду: «коңтәй учтурпандики наһайити чоң бир сайлиқ, тағ бағриға җайлашқан; у йәрдә бурун өлүм җазаси берилгән җинайәтчиләргә җаза иҗра қилинатти. Сиз гепини қилған лагер коңтәйниң ақтоқай йеза тәвәликидики 1-, 2- вә 3-кәнтлириниң тәвәликигә тоғра келиду».
Мәзкур сақчи хадиминиң баян қилишичә, учтурпандики йәнә бир лагер тоққузбулақ дәп атилидиған җайдики кона қамақханиниң орниға кеңәйтип селинған; наһийә базириға йеқинрақ җайдики бу лагерниң орни йәни кона қамақхана һәққидә мәзкур учтурпанлиқ муһаҗир мундақ мәлумат бериду: «тоққузбулақ әслидә учтурпан базар ичидин 1 йерим километирчә узақлиқта. У йәрдики кона қамақхана шу җайдики електр истансисиниң удулиға тоғриға келиду. У қамақханиниң алдида бир башланғуч мәктәп бар». Мәзкур сақчи хадими бу лагерда 5 миңчә кишиниң тутуп турулуватқанлиқини илгири сүрди. Дейилишичә, учтурпандики 3 -лагер учтурпан кәспий оттура мәктипиниң өзгәртилиши болуп, у наһийәлик җ х идарисиниң удулиға җайлашқан. Учтурпанлиқ муһаҗирниң тәсвирлишичә, учтурпан җ х идариси учтурпан наһийә базиридики дөңкөврүк дегән җайға тоғра келиду; лагер орнида ишлитилгән кәспий мәктәп болса әслидә гучең оттура мәктәп дәп атилидиған, учтурпандики 8 йеза-базардин оттура оқуғучилири келип оқуйдиған ятақлиқ мәктәптур. Йәнә әскәртилишичә бу лагер наһийәлик хәлқ һөкүмитиниң қийпаш удулиға тоғра келиду.
Вәзийәттин хәвәрдар кишиләрдин бириниң радийомизға инкас қилишичә, учтурпанда әслидә 6 орунда лагер бар болуп, коңтәй вә кона қамақхана лагери кеңәйтип селинғандин кейин қалған 3 лагердики тутқунлар кеңәйтилгән лагерларға йөткәлгән. Инкас қилинишичә, тақиветилгән 3 лагер наһийәлик партийә мәктәп, учтурпан 5 -башланғуч мәктәп, имамлирим кона сақчиханиси қатарлиқ орунларға тәсис қилинған. Мәзкур сақчи хадими имамлиримдики тақалған лагерниң имамлирим йезилиқ малдохтурхана билән мал базириниң оттурисиға җайлашқанлиқини тилға алди.
Бәйду учур амбирида көрситилишичә учтурпан наһийәси 6 йеза, 3 базардин тәшкил тапқан болуп, 2014 -йилидики омуми нопуси 220 миң әтрапида. Вәзийәттин хәвәрдар, әмма исмини ашкарилашни халимиған киши, уйғур нопуси мутләқ үстүнлүктә болған бу наһийәдә 35 миңчә кишиниң юқириқи 3 лагер, түрмә вә мәҗбурий әмгәк фабрикилирида тутқунда икәнликини илгири сүриду.
