Uyghur irqiy qirghinchiliqi malaysiyada chaqirilghan xelq'ara yighinning asasliq témisigha aylan'ghan

Malaysiyaning ku'alalumpur shehiride ötküzülgen “Ottura asiya we jenubiy asiya döletliride insan bixeterlikini közdin köchürüsh” témisidiki yighin körünüshi. 2024-Yili 1-dékabir, ku'alalumpur

Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisi 30-noyabir we 1-dékabir künliri malaysiyaning ku'alalumpur shehiride ötküzülgen “Ottura asiya we jenubiy asiya döletliride insan bixeterlikini közdin köchürüsh” témisidiki yighinda asasliq témigha aylan'ghan. Yighinda Uyghur kishilik hoquq qurulushi diréktori ömer qanat ependi bilen merkizi istanbuldiki sherqiy türkistan teshkilatliri birlikining re'isi hidayetulla oghuzxan ependi ayrim-ayrim doklat bérip, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq siyasiti bilen xitayning chégra atlighan tehditini we Uyghurlarning nöwettiki éghir weziyitini otturigha qoyghan.

RFA/Erkin Tarim

 Yighin'gha malaysiya hökümet xadimliri, iran, pakistan, rusiye, türkiye, se'udi erebistan we morokko qatarliq döletlerning diplomatliri, diniy rehberler, mutexessisler we kishilik hoquq pa'aliyetchiliri ishtirak qilghan. Yighinda keshmir, rohin'ga we Uyghur mesilisi otturigha qoyulghan bolup, Uyghurlargha wakaliten ikki kishi söz qilghan. Hidayetulla oghuzxan ependi bu toghriliq melumatlarni biz bilen ortaqlashti. U, mundaq dédi: “Bu yighinda ömer qanat ependi xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqi qatarliq kishilik hoquq depsendichiliki toghrisida doklat berdi. Men xitayning sherqiy türkistanliqlargha élip bériwatqan zulmini toxtitishning chare-tedbirliri we buningda xelq'ara teshkilatlarning mes'uliyetliri toghrisida tepsiliy toxtaldim. Asasen yighinning muhim bir qismida sherqiy türkistan mesilisi muzakire qilindi.”

RFA/Erkin Tarim

Yighinda asiya döletliridiki musulmanlar duchar boluwatqan kishilik hoquq depsendichiliki muzakire qilin'ghandin sirt, musulman bolmighan xelqlerning kishilik hoquq depsendichiliklirimu otturigha qoyulghan.

Mezkur yighinni malaysiyadiki eng chong ammiwi teshkilatlardin biri bolghan islam teshkilatliri hemkarliq kéngishi uyushturghan. Ömer qanat ependi sözide amérika hökümiti, kanada, gollandiye, en'gliye qatarliq 10 döletning parlaménti “Uyghur qirghinchiliqi” ni étirap qilghan bolsimu, lékin birmu islam dölitining buni téxiche qobul qilmighanliqini, eksiche ular xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan siyasitini qollawatqanliqini ipadileshkenlikini otturigha qoyup, islam döletlirini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirghan.

RFA/Erkin Tarim

U, bu heqte bizge melumat berdi.

1-Dékabir küni malaysiyaning ku'alalumpur shehiride turup ziyaritimizni qobul qilghan ömer qanat ependi malaysiyada ötküzülgen bu yighinda hidayetulla oghuzxan bilen birlikte ayrim-ayrim doklat bergendin sirt yighin ehli bilen söhbet yighinliri chaqirip, yighin ehlining so'allirigha jawab bergenlikini bayan qildi.

RFA/Erkin Tarim

 Igilishimizche, malaysiya dölitining xitay bilen bolghan munasiwiti intayin yéqin iken. Malaysiyada xitay döliti we xitaylarning tesiri nahayiti küchlük bolup, mushundaq xitayning qoli uzun bir dölette Uyghur qirghinchiliqini otturigha qoyushning ehmiyiti intayin zor iken.

 Uyghur kishilik hoquq qurulushi, dunya Uyghur qurultiyi, Uyghur herikiti teshkilati we merkizi istanbuldiki xelq'ara sherqiy türkistan teshkilati qatarliq teshkilatlarning rehberliri 2019-yilidin bashlap köp qétim malaysiya bilen hindonéziyeni ziyaret qilip, bir qatar pa'aliyet we uchrishishlarni élip barghanidi. Ularning mezkur musulman ellirini ziyaret qilishi bu döletlerde Uyghurlarni qollashni qolgha keltürüshni meqset qilghaniken.