Xitayning jaza lagérliridiki wehshiy qiynash usulliri gherbliklerni chöchütmekte

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021.10.18
Xitayning jaza lagérliridiki wehshiy qiynash usulliri gherbliklerni chöchütmekte Gollandiyede siyasiy panahliq tilep turuwatqan lagér shahiti qelbinur sidiq xanim jaza lagérliri toghrisida ispat bermekte. 2021-Yili öktebir.
RFA/Ekrem

Xitayning jaza lagérlirida Uyghurlargha yürgüziwatqan insan qélipidin chiqqan qiynash tedbirliri gherbliklerni qattiq chöchütken.

2017-Yilidin bashlap Uyghur diyaridiki keng kölemlik tutqun qilish, soraq qilish we jaza lagérlirida tutqunlarni rehimsizlerche qiynashtek éghir paji'ege xitayning saqchi xadimi süpitide biwaste qatnashqan “Wang” famililik bir xitay kishi 9-ayning 10-künidin 13-künigiche londunda ötküzülgen “Uyghur sot kollégiyesi” ning 2-qétimliq ispat anglash yighinida guwahliq bérip, xitayning tutqunlargha yürgüzgen wehshiylerche qiynash usulliri toghrisidiki melumatliri bilen hemmini heyran qaldurghan idi. Yawropada siyasiy panahliq tilep yoshurunup turuwatqan bu sabiq saqchi yéqinqi mezgillerdin buyan ism-familisini özgertip, “Jyang” dégen namda arqa-arqidin gherb metbu'atlirining ziyaritini qobul qilip, xitayning jaza lagérliridiki Uyghurlargha qolliniwatqan insan qélipidin chiqqan rehimsiz qiynash tedbirlirini pash qilip, kishilerni heyran qaldurmaqta we chöchütmekte.

Gérmaniyediki “Axbarat” tori 17-öktebir élan qilghan “Shinjangdiki qorqunuchluq qiynash: heyran qalarliq jaza orunduqi we jinsiy zerbe: xitay hökümiti qarshilashquchilargha mana mushundaq rehimsizlik qilidu” namliq maqalide “Jyang” famililik xitay saqchisining bayanlirigha orun bergen.

Mezkur maqaligha: “Mushtlash, tépish we tok bilen soqush: xitayning qarshi terepke neqeder rehimsizlerche mu'amile qilidighanliqining bir misali. Buni shinjangdiki ‛qayta terbiyilesh lagiri‚ da xizmet qilghan bir sabiq saqchi ashkarilidi. Bu xitay xelq jumhuriyitining yoshurun qiynash tedbirliri toghrisida tunji qétim ichkiy qisimdin chiqqan birining bergen ispatidur” dégen jümle kirish söz qilin'ghan.

Maqale mundaq ibariler bilen bashlinidu: “Biz nöwette xitaydin kelgen kishini chöchütidighan bir axbaratqa érishmektimiz. Bir sabiq xitay saqchisi shinjang diyaridiki tutqunlar uchrawatqan rehimsizlerche qiyin-qistaq heqqidiki melumatlarni ashkarilidi. U en'giliye ‛seher pochtisi‚ gézitining ziyaritini qobul qilghanda, xitay hakimiyitining mehbuslargha bügün'ge qeder yürgüzüp kéliwatqan yirginishlik qiynash tedbirliri toghrisida ochuq melumat berdi.”

Maqalide 39 yashliq sabiq saqchi “Jyang” ning 2020-yili yawropagha qéchip chiqip siyasiy panahliq tiligenliki eskertip ötülgendin kéyin, uning ilgiri milyonlighan Uyghurlar qamalghan jaza lagérlirida ishligenliki, mehbuslarning tasma bilen qamchilap öltürülgenlikini öz közi bilen körgenliki, bezi xitay saqchilirining éghir qéyin-qistaq ichidiki tutqunlarning nale-zarliridin hozurlinidighanliqigha shahid bolghanliqi, bu “Jebri-zulum dozaqi” gha hetta 14 yashliq narisidilerningmu qamalghanliqi we ularningmu éghir ten jazasigha uchrighanliqidek paji'elik bir hayatni öz béshidin ötküzgenliki bayan qilinidu.

Sabiq xitay saqchisi “Jyang” ning bayan qilishiche, 3 saqchi bélidiki kemirini sughurup élip, bir tutqunni nöwet bilen qamchilaydiken. Térik kirgen bir insan qamche destidin jan bérip, ölük chiqidiken. Saqchilar yene tutqunlarni uyqusiz qaldurush usuli bilen jazalaydiken. Gerche bu eng addiy usul bolsimu, lékin eng rehimsiz we eng wehshiy usul hésablinidiken. Tutqunlar qanche künlep uyqusiz qaldurulghandin kéyin yiqilidiken. Ular yiqilghanda, eger hayat qalghan bolsa, andin doxturgha élip bérip eslige keltüridiken. Musht bilen urush, put bilen tépish, béshigha pilastik keygüzüp yaki sugha tunjuqturup nepes alghuzmasliq, tok kaltekliri bilen qiynash adettiki usullar hésablinidiken. Yene orunduqqa heptilep baghlap qoyush jazasidin bashqa, erler we ayallarning jinsiy yoligha tok ötküzüp qiynash usullirimu bar iken. Bu xil jaza tedbirliri bügünki medeniy dunyagha mensup bolmighan wehshilik, yawayiliq hésablinidiken.

Gollandiyede siyasiy panahliq tilep turuwatqan lagér shahidi qelbinur sidiqning bildürishiche, “Jyang” ning bayanlirida tilgha élin'ghanlar xitayning jaza lagérlirida yürgüzüiwatqan qiynash usullirining peqet bir qismi sanilidiken. Qelbinur sidiqning özi, lagérlardiki yalghuz tok bilen qiynashningla 5 xil usulini bilidiken. Mesilen, tok kaltiki bilen qiynash, tok qalpiqi bilen qiynash, tok peliyi bilen qiynash, tokluq orunduq bilen qiynash we er-ayallarning jinsiy ezasigha tok simlirini tiqip qiynash.

Melum bolghinidek Uyghur, qazaq, özbék, tatar milletliridin bolghan lagér shahidlirining yillardin buyan jaza lagérliridiki qéyin-qistaqlar toghrisida bérip kéliwatqan guwahliqliri insanlarni heyran qaldurghan idi. Maqalide eskertishiche, bu xil insan qélipidin chiqqan qéyin-qistaqlargha shérik bolghan bir sabiq xitay saqchisining lagér shahidliri bergen melumatlarni testiqlishi we béshidin ötkenlerni öz aghzi bilen iqrar qilishi dunyani téximu heyran qilidiken hem insanlarni qattiq chöchütidiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.