Téng byaw: “Xitay emeldarliri bashqa döletlerni eyibleshte ushshuqluq wasitisi qollinip özini aqlashqa urunmaqta”

Uyghur aptonom rayonluq partkom teshwiqat bölümining bashliqi shü guyshyang béyjingda échilghan axbarat élan qilish yighinida amérikani eyiblewatqan körünüsh. 2021-Yili 25-mart, béyjing.

“Xitayning shinxu'a agéntliqi we Uyghur diyaridiki taratqular xewiridin melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonluq partkom teshwiqat bölümining bashliqi shüy guyshyang 22-aprél küni béyjingda échilghan axbarat élan qilish yighinida, amérikaning yéqinda élan qilghan 2021-yilliq kishilik hoquq doklatini eyibligen.

Shüy guyshyang sözide, amérikaning xitaydiki Uyghurlarning mejburiy emgek küchlirige aylandurulushi we xitayda barghanche yamanlishiwatqan kishilik hoquq ehwalini tenqidlishige qarita: “Amérika néme üchün kishilik hoquq mesiliside, özining ötmüshtiki mesililiri we öz puqralirining kishilik hoquq ehwali heqqide gep qilmaydu?” dep hujum qilghan.

Shüy guyshyang sözide: “Amérikaning aran 200 nechche yilliq tarixi bar, ularning tarixta qozghighan jengliri, keltürgen apetliri, ötküzgen jinayetlirini sözlep tügetkili bolmaydu؛ amérika özige baqmay, bashqa döletlerge yol körsitimen démisun؛ amérika her yili bashqa döletlerning kishilik hoquq heqqide doklat élan qilishtin zérikmeydu, némishqa öz dölitidiki puqralarning kishilik hoquqi heqqide gep qilmaydu?” dégen. U yene xitayda kishilik hoquq mesilisining mewjut emesliki, her qaysi milletlerning millet, rayon, jins, étiqad jehettin kemsitishke uchrimaydighanliqini alahide tekitligen. Undaqta shü guyshangning bu sözliri emeliyetke uyghunmu?

Amérikadiki xitay weziyiti analizchiliridin chikago uniwérsitétining tekliplik proféssori, kishilik hoquq adwokati téng biyawning qarishiche, “Xitay emeldarining amérikining tarixidiki alliqachan hel qilinip bolghan ehwallarni neqil élip, hujum qilishi, kona en'ene bolup, bu uning öz xataliqlirini tüzitish emes, belki xitayning bügünki jinayitini aqlash üchün qiliwatqan ushshuqluqi we kökermiliki” iken.

Téng biyaw mundaq dédi: “Xitayning bu qilmishini ‛ushshuqluq qilish‚ yaki ‛kökermilik qilish‚ dep atisaq téximu muwapiq bolidu. Siz xitayni yaxshi qilmidi dep tenqid qilghiningizda, u‛sen özüngmu yaxshi qilmighan'ghu? shunga séning méni tenqid qilish salahiting yoq‚ dep qayturma hujum qilidu. Bu xil ‛ushshuqluq we kökermilik‚ xitay hökümiti üzlüksiz qollinip kéliwatqan teshwiqat hujumlirining biri. Xitay buni gherb démokratik döletliri we xelq'araning xitayda körülgen kishilik hoquq mesililirige bolghan tenqidlirige bolupmu, Uyghurlar uchrawatqan ‛irqiy qirghinchiliq‚ mesilisidiki eyibleshlirige taqabil turushta qollinip kelmekte. Buni uning özining qilmishlirigha qarita, seweb körsitishke urunushi désekmu bolidu”.

Téng biyaw ependi yene xitay hökümiti we emeldarlirining, bu xil qilmishlirini intayin bimene we külkilik dep teswirlidi.

Téng biyaw mundaq dédi: “Ularning qollan'ghan ibariliri we wasitiliri intayin bimene we külkilik. Mesilen, amérikani soraq qilip, siler néme üchün öz dölitinglardiki mewjut kishilik hoquq mesililirini tilgha almaysiler? deydu. Emma emeliyette amérikada musteqil we erkin sözleydighan taratqular bar. Amérikada yene köp partiyelik tüzüm yolgha qoyulghan. Shunga eger hökümet öz wezipisini yaxshi orunliyalmisa, yaki kishilik hoquq weziyitide mesile körülse, bular köp tereplime xewer qilinip tenqidlinidu. Kishilik hoquq teshkilatlirimu tekshürüp doklat élan qilidu, tenqidleydu. Oxshimighan partiyeler arisidimu bir birini nazaret qilip turidu. Qara tenliklerni kemsitish xahishliri, saqchilarning öz hoquqini qalaymiqan ishlitish ehwalliri, guwentanamo mesilisi dégen'ge oxshash passip ehwallargha nisbeten, taratqular ilgiri köplep xewer qilip tenqidligenidi. Amérika hökümitimu bularni étirap qilip, tüzetkenidi. Emma xitay emeldarliri bu yerde bularni qayta kötürüp chiqip “Ushshuqluq” wasitisi arqiliq özini aqlashqa urunmaqta.”

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyining mu'awin ijra'iye re'isi ilshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul qildi.

Ilshat hesen ependining qarishiche, xitay hökümiti we uning emeldarlirining amérikining ötmüshidiki bezi weqelerni tütiwélip, xitayning bügünki jinayitini aqlishi, xitay kommunist hökümiti qurulghandin buyan, dawamliship kéliwatqan en'ene bolup, u heyran qalarliq ehwal emes iken.

Ilshat hesen ependining bildürüshiche, amérika hökümetliri her qaysi tarixi dewrliride, yüz bergen ehwallardin sawaq élip, özidiki kishilik hoquq ehwalini üzlüksiz yaxshilap, kelgen.

Uning tekitlishiche, del ene shundaq bolghini üchün, amérika yéqinda élan qilghan kishilik hoquq doklati köpligen ishenchlik menbeler arqiliq ispatlan'ghan nopuzluq höjjet hésablinidu. Shunga xitayning hökümet emeldarlirining bu doklatni eyiblep, xitayning siyasitini maxtishi, xitay hökümitining ilgiriki yillardin béri dawamliship kéliwatqan nomussizlarche ushshuqluqining tekrarlinishi déyishke bolidiken.

Amérika hökümiti bu yil 4-ayning 12-küni dunyadiki198 dölet we kishilik hoquq ehwali heqqide doklat élan qilghan. Doklatta dunyaning herqaysi jayliridiki kishilik hoquq ehwali heqqide omumyüzlük melumat bérilgen. Doklatning xitaygha we Uyghur rayonigha munasiwetlik bölümide, xitayning ötken bir yildimu Uyghur we bashqa türkiy xelqlerni qebih basturushni dawamlashturghanliqi pakit bilen körsitilgen. Amérika tashqi ishlar ministiri antoni bilinkénmu, xitay hökümitining Uyghur musulmanlirigha yenila irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet sadir qilip kéliwatqanliqini bildürgenidi.

Amérika tashqi ishlar ministiri antoni blinkén 12-aprél doklat élan qilinish munasiwiti bilen ötküzülgen axbarat yighinida, mexsus xitayning Uyghurlargha we xongkongluqlargha yürgüzgen siyasitini tenqidlep: “Xitay hökümiti shinjangda köpchiliki musulman bolghan Uyghur we bashqa az sanliq milletlerge qarita irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet sadir qilishni dawamlashturmaqta. Xongkongda négizlik erkinlik we aptonomiyeni yoq qildi. Tibette sistémiliq basturush élip bardi”, dégenidi.

Melum bolushiche, amérika tashqi ishlar ministirliqining bu yilliq doklatida, Uyghurlarning weziyitige alahide orun bérilgen. Doklatta ötken bir yil jeryanida Uyghur élidiki köp sanliq musulman Uyghurlar we bashqa az sanliq milletler hem diniy guruhlargha qarita irqiy qirghinchiliq, insaniyetke qarshi jinayet sadir qilin'ghanliqi we uning dawamlishiwatqanliqi körsitilgeniken.

Doklatta tekitlinishiche, “Nöwette Uyghurlargha qarita dawamlishiwatqan bu xil jinayetler xalighanche tutqun qilip qamash, bir milyondin artuq kishini jismaniy erkinlikidin mehrum qilish, tughmas qilish, mejburiy bala chüshürüsh, döletning pilanliq tughut siyasitini téximu qattiq ijra qilish, basqunchiliq, mejburiy emgek, diniy-étiqad, ipade erkinliki we yötkilish erkinlikini qopalliq bilen cheklesh” qatarliq köp tereplerni öz ichige alidiken.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.