Xitay kompartiyesining 100 yilliq qanliq tarixi toghriliq kötürülgen dunyawiy choqanlar

Amérikadiki tonulghan xitay ishliri közetküchisi gordon chang ependi yighinda sözde. 2018-Yili 23-féwral.

Xitay kommunistik partiyisi 7-ayning 1-küni özining qurulghanliqining 100 yilliqini zor kölemlik murasim bilen daghdughiliq halda xatirilidi. Aylar awwal bashlan'ghan teshwiqat heriketliride xitay kompartiyesi xitay hökümitining “Shanliq tarix yaritip, milyonlighan xelqni bext-sa'adetke yétekligenliki” ni küchep teshwiq qildi.

Shi jinping hakimiyiti milyonlighan Uyghurni lagérlargha qamap, irqiy qirghinchiliq bilen shughulliniwatqan, xongkongdiki wedisini buzup, uning démokratiyesini weyran qilghan, yuqiri téxnikaliq nazaret döliti sistémisini xitaydin halqitip chet ellerge kéngeytiwatqan we shuningdek bir qatar siyasetliri bilen dunyaning mewjut démokratik qimmet qarashliri asasidiki sistémisigha buzghunchiliq qiliwatqan, amérika we yawrupadiki gherb ellirining tenqidige uchrawatqan bir mezgilde kelgen bu 100 yilliq xatire küni chet ellerdimu küchlük diqqet qozghidi.

Amérikadiki tonulghan xitay ishliri közetküchisi gordon chang yéqindin buyan xitay kompartiyesi qozghighan “100 Yilliq shanliq musape” namidiki teshwiqat heriketlirige izchil halda özining qarshi pikrini bildürüp kelmekte. U radiyomizgha qilghan sözidimu xitayning bu sepsetisini eyiblidi.

U mundaq dédi: “Xitaydiki 100 yilliq kommunizm xitaydiki xelqler we shundaqla dunya xelqi üchün bir tragidiye élip keldi. U insaniyetning medeniyet tarixigha zor tehdit. U amérika üchün we démokratiye-insan hoquqi üchün élip éytqanda, bir zor tehditke aylandi.”

Derweqe, xitay kompartiyesi qurulghanliqining 100 yilliqini tebrikleshke teyyarliq qiliwatqan künlerde, amérikaning her'ikki partiyedin bolghan dölet mejlis ezaliri xitay kompartiyesining 100 yildin buyan öz puqralirigha qaratqan zulumini eyiblesh heqqide bir qarar layihesi tonushturghan idi. 25-Iyun küni awam palata ezasi mayk gallagér bashchiliqida tonushturulghan qararda xitay kompartiyesining 1930-yillardin tartip bügün'giche bolghan ariliqta yürgüzgen 30 din artuq jinayiti sherhiylen'gen bolup, ularning ichidiki gewdilikliri “Chong sekrep ilgirilesh” we “Medeniyet inqilabi” da milyonlarche ademning ölüshi we tutqun qilinishi, tyen'enmén oqughuchilar herikitining qanliq basturushi, Uyghur éli, tibet we xongkongdiki basturushlarni öz ichige alidu.

Awam palata ezasi mayk gallagér we awam palata ezasi maykél makkol qarar layihesi heqqidiki bayanatlirida “Wehime we zulum génigha singip ketken xitay kompartiyesi 100 yilliqini tebriklep, özining ziyanliq heriketlirini qanuniylashturmaqchi boluwatqan mushu künlerde, uning esli mahiyitini dunyagha ashkarilap bérish we uning esirimizdiki démokratik qimmet qarashlarning eng zor küshendisi ikenlikini tonutush hel qilghuch ehmiyetke ige,” dep körsetti.

Amérikadiki weziyet analizchisi, “Kor analitik tetqiqat orni” ning mes'uli doktor andrés kor bügün élxet arqiliq radiyomizgha bildürgen inkasida, “Amérika dölet mejlis ezalirining bu herikiti dunyani agahlandurush yolidiki toghra bir qedem” dep bahalidi.

U radiyomizgha élxet arqiliq qayturghan inkasida bu heqte mundaq dégen: “Men amérika dölet mejlisi ezalirining xitay kompartiyesining 100 yilliqini eyibleydighan bu qarar layihesini amérika xelqini we dunyani agahlandurush yolidiki toghra bir qedem dep qaraymen. Shi jinping rehberlikidiki xitay bizge dost emes, u démokratiyening düshmini.”

U shundaqla yene xitay kompartiyesi ilgiri sürüwatqan teshwiqatlarningmu emeliyetke uyghun emeslikini bildürgen: “Xitay kompartiyesining 100 yilliq xatire küni xitay xelqi üchün élip éytqanda, 100 yilliq basturush we namratliq tarixidur. Xitay kompartiyesi öz xelqige emeliyette tengdashliri hésablinidighan yaponiye, jenubiy koriye we teywenchilik tereqqiyat we ténchiliq élip kélelmidi. U eksiche urush we yétersiz tereqqiyat élip keldi.”

Amérika dölet mejlis ezaliri öz bayanatida “Bu yüz yil tebrikleydighan yüz yil emes eksiche u partiyining rehimsiz hakimiyiti astida ziyankeshlikke uchrighan on milyonlighan ziyankeshlikke uchrighuchini we bu kompartiye sadir qilghan qebih qilmishlarni esleydighan peyt” dégen bolup, tiwittér qatarliq ijtima'iy taratqulardimu “Tebrikligüdek ish yoq” xeshtegi échildi. Nurghun dölet mejlis ezaliri, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we amérikaning b d t de turushluq sabiq elchisi nikkiy héyliy qatarliq siyasetchiliri mushu xeshteg astida xitay kompartiyesining 100 yilliq tarixining zulmetlik we qanliq tarix ikenlikini tekitleshti. Nikkiy héyliy xanim bolsa tiwittir uchurida bu künde xitayda lagirlargha qamalghan bir milyondin artuq Uyghurni eslidi.

Bügün shundaqla amérikadiki herqaysi nopuzluq xelq'araliq axbaratlarda élan qilin'ghan nurghun mulahize maqaliliridimu xitay kompartiyesining 100 yilliq tarixi chongqur analiz qilindi. Bu analizlarda shi jinping hakimiyiti astidiki xitay kompartiyesining yenimu zorawan, yenimu mustebit we yenimu xeterlik haletke kelgenliki tekitlendi.

30-Iyun küni “Wol-sitrit zhornili” géziti “Xitay kompartiyesining 100 yilliqi-xitay kompartiyesining ashqun milletchilik teshebbusi yer shariwi erkinlik we démokratiye üchün zor tehdit” namliq bir tehrirat maqalisi élan qildi.

Maqalida mundaq diyilgen: “Xitay kompartiyisi 7-ayning 1-küni salyotlar bilen we milletchilik qizghinliqi bilen 100 yilliqini tebrikleydu, emma bu xushal bolidighan waqit emes. Bu partiye hakimiyettiki kontrolluqini tömür tapanlar bilen saqlap qaldi, u hazir yer shari erkinliki we démokratiyege asasliq tehdit bolup shekillendi”

Maqalida xitay kompartiyesining eng muhim alahidilikining uning qatilliq tarixi ikenliki eskertilip turup, maw zédung dewridin tartip hazirghiche milyonlighan kishining ölümige seweb bolghan siyasetliri tonushturulghan we mundaq diyilgen: “Bu partiyening kontrol qilish usuli qorqunch sélishtur. Shi jinping dewride hökümetning bashqiche pikirlerge berdashliq bérish iqtidari herqandaq waqittikidin bek töwenlidi. U nazaret qilish qoralidin paydilinip, partiye sépige xiris qilidighan her qandaq qarshi awazlarni boghdi. . . Uning yéngi ‛ijtima'iy-inawet‚ sistémisi orwélche kontrol séstimi'isning bir örnikidur. Uning Uyghurlarni qayta terbiyilesh we mejburiy emgek lagirlirigha qamishi, xongkonggha bergen wedisidin yéniwélishi bu partiyining öz xelqidin qanchilik qorqidighanliqini we shuning bilen birge xelq'araning tenqidige érengsimeydighanliqini namayen qilip béridu.”

Gordon chang ependining qarishiche, mana bu misallar amérika nechche on yildin béri yürgüzgen xitay bilen alaqe ornitip, uni yershari séstimisgha bashlap kirishtin ibaret siyasetning pütünley xataliqini körsitip béridiken. U sözide amérika buni özgertishi kérek, dédi.

“Menche, bu biz üchün bizning hazirghiche xitaygha qaratqan siyasetlirimizni közdin kechürüp, xitay bilen munasiwet ornitish arqiliq uni yer shariwiy sistémigha maslashturimiz, deydighan siyasitimizning xataliqini tonuydighan yaxshi purset bolushi kérek. Amérika emdi xitay kompartiyesige xatime béridighan siyasetlerni yürgüzüshi kérek.”

“Wol-sitrit zhornili” ning tehrirat maqalisida éytishiche, xitayning qanchilik tehdit bolidighanliqi, xitay kommunizimi we uning ashqun milletchilikining birleshmisining aldimizdiki yillarda özini qandaq ipadileydighanliqigha baghliq iken. Uningda mundaq dep yézilghan: “Xitayning dunyagha tehditi kommunizm bilen milletchilikning birleshmisining kelgüsi bir nechche yilda özini qandaq ipadileydighanliqigha baghliq. Biraq alametler yaxshi emes. Mesilen, uning hindistan bilen bolghan chégra toqunushi, jenubiy déngizdiki arallarni igiliwélishi, namrat döletlerni qerzge boghup turidighan ‛bir belwagh bir yol‚ qurulushi we uning amérikining eqliy mülük hoquqi we mexpiyetliklirini oghrilishi dégendek. Kishini eng endishige salidighini, kompartiye partiye özining bu mutleq kontrol sistémi'isni erkin jem'iyetke éksport qilmaqchi boluwatidu.”

1-Iyul küni xitay kompartiyesi zor kölemlik bir pa'aliyet bilen özining 100 yilliqini tentene qiliwatqanda közetküchiler xitay kommunist hakimiyitining qandaq bir yosunda algha ilgirileydighanliqini endishe ichide közitiwatqan we munazire qiliwatqan minutlarda bolsa xitay dölet re'isi shi jinping gugung xan sariyi aldida qilghan 1 bir sa'etlik nutuqida töwendikidek ibarilerni qollan'ghan: “Xitay xelqi héchqandaq chet el küchlirining bizni bozek qilishigha, zulum qilishigha we qul qilishigha hergiz yol qoymaydu. Jür'et qilghanlarning béshi yérilip, qéni 1 milyard 400 milyon xitay xelqining göshi we qéni bilen yasalghan seddichin sépili aldida aqidu. . .”