“Bextlik a'ile” ning bextsiz hékayisi: xitay bazargha séliwatqan Uyghur-xitay nikah teshwiqati

Yéqinqi yillardin buyan xitay da'irilirining Uyghur yashlirini millet we din halqighan nikahqa righbetlendürüsh, Uyghur qizlirini xitay erliri bilen toylishishqa mejburlashtek ehwallar xitayda siyaset xaraktérlik teshebbus süpitide otturigha chiqiwatqanliqi melum bolmaqta. Hetta bu xildiki widiyoluq teshwiqatlar xitayning hökümet taratquliri we ijtima'iy taratqulardin orun almaqta.

Bularning bir örniki yéqinda xitay taratqulirida keng teshwiq qilin'ghan Uyghur qizi méhri'ay hebibulla bilen gu'angdungluq xitay erning atalmish “Bextlik a'ilisi” heqqidiki teshwiqat xewiridur. “Xitay xewerler tori” ning 23-yanwardiki bir xewiride, jenubiy xitay pédagogika uniwérsitétini püttürüp, “Donggu'en toqumichiliq we kiyim-kéchek mektipi” de oqutquchi bolup ishlewatqan Uyghur qizi mihri'ay hebibulla gu'angdungluq bir xitay er bilen toy qilip, “Bextlik a'ile hayati” yashawatqanliqi teshwiq qilin'ghan.

Social Media

Mezkur xewerde, 2022-yili xitay xizmetdishi bilen toy qilghan mihri'ayning öz ismini xitay érining familisi bilen qoshup “Chén réyi” (陈热依) dep özgertkenliki, qizigha “Chén shushi” (陈栩玺) dégen xitayche isim qoyghanliqi alahide eskertilgen. Xewerde yene öz dewride nenjing shehiridiki jyangpu toluq ottura mektipide oqughan méhri'ayning shu chaghlardila tang dewri xitay shé'iriyitige “Meptun” bolghanliqi, hazir a'ile boyiche her yili chaghan, qurban héyt we rozi héytlarni birlikte tebrikleydighanliqi tilgha élin'ghan.

Amérikada yashawatqan tunggan analizchi majü xitayning bu xildiki milletler ara nikahlinish teshwiqatigha qarita jiddiy inkas qayturdi. Mundaq dédi:

“Biz elwette oxshimighan milletlerge tewe qiz-yigitlerning erkin muhebbetlishishige, shundaqla irq, millet halqighan nikah-toylargha qarshi emesmiz, bu kishilik erkinlik bolup, bizning uninggha qarshi turush hoquqimizmu yoq. Halbuki, xitay kompartiyisining bu yerde teshebbus qiliwatqini hergizmu kishilerning erkin muhebbet mesilisi bolmastin, belki siyasiy küch we mejburlash arqiliq yolgha qoyuwatqan assimilyatsiye siyasitidur. Tarixiy pakitlar shuni ispatlidiki, bu xil mejburlash xaraktéridiki siyasiy tedbirler we chariler milliy rayonlardiki nopus nisbiti, diniy-étiqad we medeniyet qurulmisini pütünley özgertip, eslidiki xasliq yoqitidu. Téximu toghrisi, ang-id'éologiye jehetlerde Uyghurlar bilen xitaylarning yughurulup kétishini tézlitidu. Bu izchil dawamlishiwatqan bir sistémiliq buzghunchiliqtin bashqa nerse emes. Shunga nahayiti éniqki, xitay hökümitining Uyghurlar bilen xitaylarning nikahlinishini teshebbus qilishi, mana mushundaq siyasiy meqsetning netijisidin bolghan. Xitay kompartiyesi hazirghiche Uyghur élida atalmish ‛shinjangni medeniyet arqiliq ozuqlandurush‚ istiratigiyesini yürgüzüp kéliwatidu. Xitay üchün Uyghurlarni éritip yoqitish, ularning qénini özliri bilen arilashturup assimilyatsiye qilish nöwettiki intayin zörür pilan. Bu emeliyette ochuq-ashkara qirghinchiliqning ispatidur.”

“Xitay xewerler tori” diki xewerde, Uyghur qizi mihri'ay hebibullaning xitay érining küchlük mes'uliyet tuyghusidin bekmu tesirlen'genliki, shundaqla özlirining toyi arqiliq “Uyghur-xitaylar arisidiki nikah munasiwiti” ge hesse qoshqanliqi dawrang qilin'ghan.

Türkiye hajettepe uniwérsitétining tarix penliri oqutquchisi doktor erkin ekrem ependi, xitayda tarixtin buyan özidin bashqa milletlerni éritish we assimililatsiye qilishtek bu xil esheddiy xahishning mewjut bolup kelgenlikini, hetta xitaylarning buni “Yawayilarni medeniyleshtürüsh” qurulushi dep qarap kelgenlikini tekitlidi. U, bügünki künde xitay taratqulirining Uyghurlar bilen xitaylarning nikahlinishidin qurulghan atalmish “Bextlik a'ile” lerni teshwiq qilishida roshen siyasiy teshwiqat gherizining yoshurun'ghanliqini eskertip ötti.

Derweqe, nöwette xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqining eng roshen ipadilirining biri Uyghurlarning nikah-toy adetlirige qiliwatqan buzghunchiliqi bolup, yéqinqi yillardin buyan xitay hökümitining Uyghurlarning kishilik hoquqi, diniy étiqadi, örp-aditi we medeniyitini misli körülmigen derijide depsende qiliwatqanliqi melum.

Runé siténbérg (Rune Stenberg) uzun yillardin buyan Uyghurlarning nikah-toy adetliri heqqide chongqur tetqiqat we izdinishlerni élip barghan, shundaqla bu heqte bir qatar ilmiy emgeklerni yoruqluqqa chiqarghan bilim ademlirining biri. U, nöwette Uyghurlar bilen xitaylar arisidiki toylishishning barghanséri köpiyip bérishi, xitayning siyasiy teshwiqatliri we mejburlash xaraktérlik chare-tedbirliri bilen zich baghlinishliq, dep körsetti.

Igilishimizche, nöwette xitayning “Dowyin” we “Ündidar”, “Tik-tok” qatarliq ijtima'iy taratqulirida “Uyghur qizning béyjingdiki turmushi”, “Xitay-Uyghurlarning kündilik nikah turmushi”, “Qeshqer chewendazlar béghi”, “Mende 398 bar”, “Gherbiy diyar shahzadisi 7763” qatarliq mexsus qanallar tesis qilin'ghan. Bu qanallarda Uyghur qizlirining xitaylar bilen toy qilip, “Bextlik we xatirjem” hayatqa érishkenliki teshwiq qilinmaqta iken. Bu sahediki mutexessisler, xitayning nöwette milyonlighan Uyghurlarni lagér we türmilerge solap, ulargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüsh bilen bir waqitta yene Uyghurlar bilen xitaylarning öz ara nikahlinishini righbetlendürüp, Uyghurlarni éritip tügitishni nishan qiliwatqanliqini ilgiri sürmekte.