Abdurehim eysaning hayati we sirliq ölümi (23)

Yigirme üchinchi qisim: abdurehim eysaning jénigha zamin bolghan “Sirliq pichaq”

1958-Yili waqit 1-ayning 17-künige almashqan kéchisi abdurehim eysa ürümchidiki tengritagh méhmanxanisining 214-nomurluq yatiqida öltürülgende uning sirliq ölümi bir qatar guman we so'allarni otturigha tashlaydu. Shu küni seherde 214-nomurluq yataqning ichidin taqalghan ishikini buzup kirgenler abdurehim eysaning qan'gha boyalghan kariwitigha tashlap qoyulghan bir pichaqni köridu. Pichaq yawropada ishlen'gen bolup, shu yillarda xitayda yaki sowét ittipaqida ishlen'gen pichaq we qelemtrachlargha sélishturghanda sipta we ötkür idi. Hayal ötmeyla bu pichaqning arqa körünüshini bilidighanlar uning seypidin ezizining pichiqi ikenlikini, 1957-yili seypidin ezizi finlandiyeni ziyaret qilghanda finlandiye prézidéntining bu pichaqqa öz ismini chektürüp seypidin ezizige sowghat qilghanliqini ashkarilaydu.

Etisi wang énmaw Uyghur aptonom rayonluq partkom namidin kéngeytilgen yighin'gha qatnishiwatqan kadirlargha “Abdurehim eysa jinayetliri pash bolghandin kéyin jazalinishtin qorqup özini öltürüwalghan” dep élan qilidu. Ürümchidiki sowét ittipaqining bash konsuli dobashinmu 1-ayning 20-küni moskwagha yollighan doklatida “Wang énmawning bildürüshiche, abdurehim eysa özini boghuzlap öltürüwélish usuli bilen hayatini axirlashturghan iken,” dep yazidu.

Undaqta, bu pichaq qandaq qilip abdurehim eysaning jénigha zamin boldi? finlandiye prézidénti teripidin Uyghur aptonom rayonining re'isi seypidin ezizige sowghat qilin'ghan bu pichaq qandaqlarche abdurehim eysaning qanliq kariwitidin bayqilidu?

Abdurehim eysaning hazir tashkentte yashawatqan eng kichik inisi merup eysa özining “Abdurehim eysa ölümining siri” namliq eslimiside bu heqte mundaq dep yazidu: “Eyni waqitta abdurehim eysa ‛özini öltürüwalghan‚ da ishletken pichaq heqqide riwayetlik hékaye tarqalghan. Yeni abdurehim eysaning qan'gha boyalghan kariwitigha tashlap qoyulghan pichaq eslide seypidin ezizi finlandiyege ziyaretke barghanda fin prézidénti imzasini chektürüp seypidin ezizige sowghat qilghan pichaqmish. Bu pichaqni seypidin ezizi weten'ge qaytip kelgendin kéyin öyige petilep kelgen Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining naziri enwer jakulin'gha sowgha qilghanmish. Enwer jakulindin bu pichaqni ili qazaq aptonom oblastining bashliqi jaghda babalikof sorap alghanmish. Abdurehim eysa yataqdishi jaghda babalikoftin bu pichaqi sorap élip, uning bilen ‛özini öltürüwalghan‚ mish.”

Merup eysa bu heqte radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda 1957-yili 1-ayning 17-küni seherde bu pichaqning sirliq bir rewishte abdurehim eysaning qan'gha boyalghan kariwitidin tépilghanliqini, pichaq igisining shu waqittiki Uyghur aptonom rayonining re'isi seypidin ezizi ikenlikini, uning finlandiye prézidénti teripidin seypidin ezizige sowghat qilin'ghan pichaq ikenlikini yene bir qétim tekitlep ötti.

Qiziqarliqi shuki, Uyghur aptonom rayonining re'isi seypidin ezizi bashqa bir döletning prézidénti teripidin özige teqdim qilin'ghan bu qimmetlik sowghatni qandaqsige bashqa birawgha bériwétidu? u finlandiye prézidénti teripidin dölet sowghiti süpitide özige teqdim qilin'ghan bu buyumni saqlashtek eng adettiki qa'idini bilmesmu? Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining naziri enwer jakulin bu süyiqestni emelge ashurush üchün buningdin bashqa qatilliq qorali tapalmighanmu?

Merup eysaning bayan qilishiche, abdurehim eysa 1957-yili 12-ayning otturiliri ghuljadin ürümchige yolgha chiqishning aldida ayali munjiye xanim uninggha yan qoralini éliwélishni tewsiye qilidu. Emma abdurehim eysa “Buning hajiti yoq” dep yan qoralini öyide qaldurup qoyidu. Egerde abdurehim eysada rastinla “Özini öltüriwélish” niyiti bolghan bolsa u néme üchün özining teyyar yan qoralini élip kélip ishletmestin, sirliq arqa körünüshi bolghan bu pichaq bilen hayatini axirlashturidu?

Merup eysa ziyaritimiz jeryanida yene akisining jesiti ürümchidin ghuljagha élip kélin'ginide hökümet terepning qattiq tosqunigha qarimay dadisi we qérindashlirining kigizge yögelgen qanliq jesetni échip körgenlikini, murdining kanay we kökrek qismidiki pichaq urulghan jarahet töshüklirige paxta tiqip qoyulghanliqini eslep ötti.

Abdurehim eysa öltürülüp aridin 17 yil ötkende, yeni 1975-yili merup eysa tashkenttin almutagha bérip milliy armiyening sabiq komandirliridin général mayor merghup is'haqof bilen körüshidu. Bu körüshüshte merghup is'haqof ilgiriki sükütlirini buzup, abdurehim eysaning eyni waqitta özini öltürüwalghan bolmastin, belki bashqilar teripidin suyiqest bilen öltürülgenlikini, özining 1958-yili 1-ayning 17-küni seherde abdurehim eysanining qanliq jesitini neq meydanda körgenlikini bayan qilidu.

Merup eysa yene shu qétim merghup is'haqofning özige akisi abdurehim eysaning sirliq ölümidiki gumanliq nuqtilarni bir-birlep sözlep bergenlikini, abdurehim eysaning özige 10 qétim pichaq urup ölüwélishining esla mumkin emeslikini, uni az dégende 3 ademning birliship pichaqlighanliqini bayan qilidu.

Ilgiri Uyghur aptonom rayonluq ösme késellikler doxturxanisida uzun yil tashqi késellikler doxturi bolup ishligen, hazir amérikada yashawatqan méditsina penliri doktori jür'et obul ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qildi. U méditsina nuqtisidin analiz qilip, özini öltürüwalmaqchi bolghan kishining özige arqa-arqidin 10 qétim pichaq tiqishining mumkin emeslikini, jismaniy jehettin yüz bergen bir qétimliq qattiq zerbe yaki janni alidighan urulushtin kéyin insanning shok, yeni wujudining waqitliq qétip qélish halitige kiridighanliqini tekitlidi.

Doktor jür'et obul yene bir qétimliq ejellik zerbige uchrighan kishining jismaniy we rohiy jehettin özige dawamliq zerbe béridighan mumkinchilikining qalmaydighanliqini, buni özining ilgiri éghir qatnash weqesige uchrighan yaki chong qan tomurliri yérilghan késellerdin éniq körgenlikinimu eskertip ötti.

(Dawami bar)