Абдурәһим әйсаниң һаяти вә сирлиқ өлүми (29)

Йигирмә тоққузинчи қисим: абдурәһим әйсаниң аилиси вә уруқ-туғқанлириниң кейинки тәқдири

1958-Йили 1-айниң 17-күни кечидә абдурәһим әйса үрүмчидә сирлиқ суйиқәст билән өлтүрүлүп үч күндин кейин, йәни 1-айниң 20-күни униң қанлиқ җәсити мәхсус айропилан билән ғулҗаға елип берилиду. Или областлиқ парткомниң биринчи секретари җаң шигуңниң буйруқи билән ғулҗада җиддий һаләт елан қилиниду. Пуқраларниң кәчтә сиртқа чиқиши чәклиниду. Абдурәһим әйсаниң ғулҗадики уруқ-туғқанлириға “җәсәтни ююп-таримастин, җамаәтни қатнаштурмастин дәрһал йәрликкә қоюветиш” уқтурулиду. 1950-Йили 3-айда әхмәтҗан қасими қатарлиқ рәһбәрләрниң җәсәтлири ғулҗаға елип келингинидә, ғулҗа хәлқи бу йоқитиштин қан йиғлиған, или туприқини айларчә матәм қайғуси қаплиған иди. Аридин 8 йилдәк вақит өтүп, абдурәһим әйсаниң қанлиқ җәсити охшаш бир шәкилдә ғулҗаға елип келингинидә, или хәлқи йәнә бир қетим қан йиғлайду.

Аридин 60 йилдәк вақит өткән бүгүнки күндә абдурәһим әйсаниң һазир ташкәнттә яшаватқан әң кичик иниси мәруп әйса бу һәқтә әслимә тәқдим қилди. У дадиси ибраһим әйсаниң әйни вақитта илидики хитай даирилириниң шунчә бесимиға қаримастин: “мән совет иттипақида сталиндәк җаллатниң һөкүмранлиқиниму яшап көргәнмән, баламни өлтүрүштүң, әмди мени өлтүрүш, җәсәт мениңки, уни өз қолум билән дәпнә қилимән! . . .” дегиничә абдурәһим әйсаниң кигизгә йөгәлгән қанлиқ җәситини ачқанлиқини баян қилип өтти.

Шундақ қилип, абдурәһим әйсаниң қанлиқ җәсити җиддий һаләт елан қилинған ғулҗада җамаәтсиз, дәбдәбисиз вә һаза-сүрәнсиз бир һаләттә пәқәт йеқин туғқанлириниң қатнишиши билән дәпнә қилиниду. Дәсләп ғулҗаниң туғлуқ төмүрхан мазарлиқи, йәни алтунлуқ мазарлиқиға дәпнә қилинған абдурәһим әйсаниң җәсити кейинчә даириләрниң буйруқи билән колинип башқа җайға көчүрүветилиду. Абдурәһим әйсаниң ғулҗадики туғқанлири өз орнидин көчүрүлгән җәсәтни қайтидин йәрликкә қойиду. Кейинчә хитай һөкүмити бу қәбристанлиқниму чеқип түзливетиду. Буниң билән абдурәһим әйсаниң қәбрисму ғайиб болиду.

Мәруп әйсаниң илгири сүрүшичә, акиси абдурәһим әйсаниң өлүмидин кейин узун өтмәйла үрүмчидики җамаәт хәвпсизлики назаритидин мәхсус адәм келип, абдурәһим әйсаниң тапанчиси, пичақ вә башқа хусусий буюмлири, хатирә вә қолязмилири, шәрқий түркистан җумһурийити дәвридә ғулҗада чүшкән тарихий сүрәтлири, шәхсий хәт-чәклири қатарлиқ шәхсий йиғмилириниң һәммисини үрүмчигә елип кәткәникән.

Абдурәһим әйсаниң қанлиқ җәсити ғулҗада дәпнә қилинип 2 айдин кейин, или областида “йәрлик милләтчиликкә қарши күрәш” бойичә 5 айға созулған сиясий һәрикәт башлиниду. Хитай һөкүмәт архиплиридин мәлум болушичә, шу қетимлиқ һәрикәттә пүткүл или областидин җәмий 1423 нәпәр уйғур вә қазақ кадир шундақла һәр саһәдики сәрхилләр тартип чиқирилип, “йәрлик милләтчи” қалпиқи кийдүрүлиду. Буниң билән хитай һөкүмити или инқилаби вә шәрқий түркистан җумһурийити дәвридә йетишип чиққан илидики бир әвлад уйғур, қазақ сәрхиллирини қирқип ташлайду. Һаят қалған сәрхилләр 1962-йилиниң алди-кәйнидә йүз миңларчә хәлқ билән биллә совет иттипақиға чиқип кетишкә мәҗбур болиду. Зия сәмәди, генерал зунун тийипоф, генерал мәрғуп исһақоф қатарлиқ юқири дәриҗилик сәрхилларму вәтәнни тәрк етип совет иттипақиға чиқип кетиду.

Әнә шу йиллири абдурәһим әйсаниң аилиси, бала-чақилири, қериндашлири вә башқа нурғун уруқ-туғқанлириму совет иттипақиға чиқип кетиш мәҗбурийитидә қалиду. Шу қатарда мәруп әйсаму башқа қериндашлири билән биллә вәтәнни тәрк етип, совет иттипақиға чиқип кетиду. У дәсләп алмутаға берип орунлишиду, у йәрдин ташкәнткә берип, 1960-йили ташкәнт университетиниң шәрқшунаслиқ факултетиға оқушқа кириду. Оқуш пүттүргәндин кейин “ташкәнт радийоси” ниң шәрқий түркистан үчүн аңлитиш беридиған уйғур тили бөлүмидә хизмәт қилиду.

Абдурәһим әйсаниң аяли мунҗийә ханим совет иттипақиға чиқип кәткәндин кейин алмута шәһиригә орунлишип, бала-чақилири билән биргә яшайду вә 104 яш өмүр көрүп, алмутада аләмдин өтиду.

Абдурәһим әйсаниң үч пәрзәнти бар болуп, улар кейинчә совет иттипақида оқуп, түрлүк саһәләр бойичә хизмәт қилиду. Абдурәһим әйсаниң чоң оғли кейинки вақитларда қазақистанниң мәлум министирлиқида министирниң орунбасири лавазимида ишләп пенсийәгә чиқиду. Иккичи оғли москва әтрапидики бир завутниң инженери болуп ишләп, кесәллик сәвәбидин вапат болиду. Абдурәһим әйсаниң қизи һазир алмутада яшимақтикән.

(Давами бар)