Ghulamidin paxtaning hayati (32): amérika Uyghur birleshmisining qurulushi jeryanida shahit bolghanlirim

1991-Yili sowétlar ittipaqining yiqilishi bilen ottura asiyadiki 5 jumhuriyet musteqilliqqa érishidu. Buning bilen türkistanliqlarning muhajirettiki siyasiy teshkilatlirimu öz pa'aliyetlirini toxtitidu. Uzun ötmey birleshken döletler teshkilatining nyu-yorktiki bash shtabi aldida yéngidin eza bolghan döletlerning bayraq chiqirish murasimi ötküzülidu. Ghulamidin paxta amérikidiki türkistanliq muhajir qérindashliri bilen birlikte ottura asiyadiki 5 döletning b d t da bayraq chiqirish murasimigha qatnishidu. U 5 dane yéngi bayraqning b d t bayraq supisida asta-asta yuqirigha örlewatqinini körginide közliri yashqa tolidu. Künlerning biride ay-yultuzluq kök bayraqningmu del mushu supida kökke jewlan qilishini chin könglidin arzu qilidu…

Halbuki, shuningdin kéyin amérika, yawropa elliri we bashqa döletlerdiki türkistanliq muhajirlarning ortaq türkistan dewasi parchilinidu. Bir qisim gherbiy türkistanliq muhajirlar, jümlidin özbék muhajirlar: “Bizning dewayimiz pütti, ruslardin ayrilip musteqil bolduq. Uyghurlarning dewasi xitay bilen bolidu. Bizning xitay bilen ishimiz yoq, düshminimizni ikki qiliwélishimizning téximu hajiti yoq,” deydu. Bu hal ghulamidin paxtani qattiq azablaydu. U Uyghurlarni asas qilghan “Sherqiy türkistan dewasi” ni öz aldigha élip bérishning zörürlükini chongqur hés qilidu.

Shuningdin kéyin u amérikidiki birqanche a'ililik Uyghur muhajirlarni heriketlendürüp, “Amérika Uyghur medeniyet jem'iyiti” namliq teshkilatni quridu we öz aldigha pa'aliyet élip baridu.

1994-Yiligha kelgende ghulamidin paxta kolombiye uniwérsitétining ottura asiya mutexessisi, proféssor édward alwortning teshebbusi bilen “Sherqiy türkistan milliy tetqiqat merkizi” namliq ilmiy teshkilatni quridu hemde ilim saheside Uyghurlarning kimliki, til-edebiyati, medeniyiti we tarixini tonushturush ishlirini qanat yayduridu.

1990-Yillarning axirigha kelgende amérikida Uyghur muhajirlarning sani asta-asta köpiyishke bashlaydu. Bolupmu amérikidiki Uyghur oqughuchilarning sani birlep-ikkilep köpiyidu. Buninggha egiship, her xil namlardiki Uyghur jem'iyetlirimu qurulushqa bashlaydu. Ghulamidin paxta eyni waqitta bir qisim Uyghurlar bilen körüshüp, tarqaq we chéchilangghu haletke xatime bérish hemde amérikidiki Uyghur jama'itini toplap, peqet birla jem'iyetke uyushturush meqsitide jama'et wekillirini öz öyige chaqirip yighin achidu.

Amérikidiki Uyghurlarning birlikke kelgen jem'iyitini qurush üchün 7 kishilik bir teyyarliq komitéti teshkillinidu. Ghulamdin paxta teyyarliq komitétining re'islikige saylinidu. Teyyarliq komitéti 1998-yili 2-ayning 14-küni pénsilwaniye shtatida tunji qétim yighin achidu. Bu qétimliq yighinda 1998-yili 5-ayning 23-küni amérika Uyghurlirining tunji qétimliq qurultiyini amérika paytexti washin'gtonda échish we birlikke kelgen Uyghur jem'iyiti qurush qarar qilinidu.

Derweqe, shu yili 23-may küni washin'gton alahide rayonidiki shératon méhmanxanisida amérika Uyghurlirining 1-qurultiyi échilidu. Qurultayda qurulghusi Uyghur teshkilatining namini békitish mesilisi uzaq talash-tartish qilinidu. Ghulamidin paxta teshkilatning namini “Amérika sherqiy türkistan jem'iyiti” dep békitishni tewsiye qilidu, emma bir qisim kishiler qurulghusi teshkilatning ismida choqum “Uyghur” namining bolushi lazimliqini tekitleydu. Yette kishilik teyyarliq komitéti bu heqte tartishma élip bérip, axirida 4 kishining qollishi bilen “Amérika Uyghur birleshmisi” dégen namni békitidu. Shundaq qilip, amérika Uyghur birleshmisining resmiy qurulghanliqi jakarlinidu.

(Dawami bar)