Yüsüpbeg muxlisining ömür yoli (1): dawalghup turghan yillardiki ösmürlük

Muxbirimiz qutlan
2018.03.06
Yusupbeg-Muxlisi.jpg Yüsüpbeg muxlisi. (1920-2004)
RFA/Qutlan

20-Esirning bashlirida türkiyede oqup kelgen birqanche neper ot yürek yash musabaylar jemetining qollap-quwwetlishi bilen qeshqerge anche yiraq bolmighan atushta yéngiche penniy ma'aripning mesh'ilini yandurghan idi.

Kéyinche türkiyedin kelgen ehmed kamal ilkulning tirishchanliqi bilen yéngiche milliy ma'arip yenimu kéngiyidu. Ene ashu mezgillerde, yeni Uyghur xelqi yéngiche ma'aripqa, ilim-meripetke we milliy oyghinishqa teshna boluwatqan bir zamanda atushtiki muxlis axun a'iliside bir bowaq dunyagha kélidu. Bu 1920-yilining quyash parlap turghan bir küni idi.

Yüsüpbeg muxlisi deslepki telim-terbiyeni atushtiki diniy mektepte, kéyinche yéngidin qurulghan usuli-jedid mektepliride alidu. Uning chong akisi öz dewride qeshqerdiki abduqadir damollamning qolida terbiyelen'gen we diplom alghan zamanisining aldinqi qatardiki diniy ziyaliyliridin idi.

Yüsüpbeg muxlisining chong akisi eyni waqitta diniy xizmetning éhtiyaji bilen chöchekning dörbiljin nahiyeside imametchilik qilidu. Yüsüpbeg muxlisi 9 yashqa kirgende akisining chaqirtishi bilen ularning a'ilisi 1929-yili atushtin ayrilip chöchekning dörbiljin nahiyesige köchidu we yerlishidu. Eyni yilliri chöchek Uyghur élining shimalidiki yéngiche ma'arip birqeder güllen'gen rayon bolup, yash yüsüpbeg dörbiljindiki yéngiche mektepke kirip, tatar oqutquchilardin telim alidu.

Yüsüpbeg muxlisining ösmürlük yilliri 1931-yili qumuldin bashlan'ghan milliy inqilabning dolqunlirigha toghra kélidu. U bu yillarda Uyghur élining shimaliy rayonlirigha kéngeygen milliy inqilabning bir qisim jeryanlirini öz közi bilen köridu. Shundaqla milliy inqilabning netijiside ürümchide qurulghan militarist shéng shiseyning yéngi hökümiti we bu hökümet yolgha qoyghan bir mezgillik aqartish dolqunigha shahit bolidu.

Yüsüpbeg muxlisi özining ösmürlük yillirigha toghra kelgen 1930-yillardiki milliy inqilabning qanliq sehipiliri bilen paji'elik aqiwetlirige stalin we sowétlar ittipaqining siyasiy suyiqestlirining seweb bolghanliqini, “Ézilgen milletlerning milliy azadliq inqilabigha yardem qilimiz” dep jar salghan bolshéwiklerning Uyghur qozghilangchilirigha emes, belki militarist shéng shiseyge yardem qilghanliqini tilgha alidu.

1935-Yili emdila 15 yashqa kirgen yüsüpbeg muxlisi ilimge bolghan ottek ishtiyaqi bilen ürümchidiki ölkilik gimnaziyege oqushqa kiridu. U shu mezgillerde Uyghur diyarining jay-jayliridin ürümchige kélip yuqiri derijide telim-terbiye körgen sanaqliq Uyghur yashlirining biri idi. Bu yillarda yene shéng shisey hökümiti sowét ittipaqining tashkenttiki ottura asiya dölet uniwérsitétigha tunji türkümde Uyghur we bashqa millet oqughuchilirini oqushqa ewetken idi.

1930-Yillarning ikkinchi yérimidin 1940-yillarning bashlirighiche bolghan jeryanda yash yüsüpbeg muxlisi deslep ürümchidiki ölkilik gimnaziyede, kéyinche bu yerdin tallan'ghan bir sinip oqughuchi bilen sabiq shinjang institutida oquydu. U bu yillarda özining lutpulla mutellip, abdurehim tileshop ötkür we abdukérim abbasof qatarliq ot yürek yashlar bilen birlikte oqughanliqini we kelgüsige nisbeten ajayip tesewwurlarda bolghanliqini esleydu…

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.