WHO cũng cho hay ở khu vực biên giới Thái Lan – Cambodia đã có dấu hiệu cho thấy ký sinh trùng bệnh sốt rét đề kháng với thuốc artemisinin. Trước đây, hiện tượng “lờn thuốc” đối với những loại thuốc điều trị sốt rét thông dụng như mefloquine cũng xảy ra ở vùng này, sau đó mới lan sang Châu Phi.
Trong chương trình hôm nay, Quỳnh Như mời quý vị cùng tìm hiểu về căn bệnh do loài muỗi truyền đi này.
250 triệu ca sốt rét mỗi năm
Theo Tổ chức Y tế thế giới việc phòng chống bệnh sốt rét trên toàn thế giới đã đạt được những tiến bộ lớn. Tuy nhiên, hiện nay vẫn có gần 250 triệu ca sốt rét được ghi nhận hàng năm, gây tử vong cho khoảng trên 850 triệu người hầu hết là trẻ em, chủ yếu ở khu vực phía Nam sa mạc Sahara, Châu Phi. Bệnh sốt rét thường đi kèm với đói nghèo, lạc hậu, và là một cản trở lớn đối với sự phát triển kinh tế.
Chúng tôi cũng được thông tin từ vùng Pailin ở Cambodia có một hiện tượng ký sinh trùng bắt đầu giảm nhạy cảm đối với thuốc artemisinin.
BS Trần Tịnh Hiền
Bệnh sốt rét là bệnh truyền nhiễm gây ra bởi một loại ký sinh trùng tên Plasmodium, lây truyền từ người này sang người khác khi những người này bị muỗi Anopheles mang mầm bệnh đốt. Bệnh phổ biến ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới của châu Mỹ, châu Á và châu Phi.
Triệu chứng của bệnh thường là sốt cao, ớn lạnh, đau đầu và toàn thân mỏi mệt, đặc biệt là vùng bụng và lưng. Đối với trẻ nhỏ khi sốt rét ảnh hưởng đến não, trẻ có thể bị co giật hoặc hôn mê.
Do các triệu chứng ban đầu thường không rõ rệt và có thể bị lầm lẫn với các bệnh khác nên bệnh sốt rét khó được chẩn đoán.
Ký sinh trùng sốt rét sau khi xâm nhập vào cơ thể người sẽ đi tới gan, làm ảnh hưởng đến gan và một số bộ phận khác của cơ thể, ví dụ như lá lách có thể phình to bất thường. Nếu sốt rét tác động đến thận, lượng urê sản sinh sẽ xuống thấp khác thường.
Về tình hình bệnh sốt rét ở Việt Nam, Bác sĩ Trần Tịnh Hiền, Phó Giám đốc Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh cho biết:
“Đối với bệnh sốt rét, trong gần 10 năm nay tình hình đã giảm đi rất nhiều, giảm 90% so với 10, 15 năm trước. Hiện nay ở Việt Nam sử dụng hai kỹ thuật mới để phòng chống bệnh sốt rét. Thứ nhất là thuốc, thuốc sốt rét thì hiện nay đang sử dụng artemisinin, tức là một dẫn chất được trích từ cây Artemisia annua, tức là một loại thảo dược được phát hiện bên Trung Quốc cách đây khoảng ba chục năm. Hiện nay Việt nam sản xuất và sử dụng loại thuốc đó trong sự phối hợp thuốc, gồm hai loại thuốc là artemisinin với một loại thuốc nữa. Thứ hai, áp dụng các biện pháp phòng tránh bằng mùng (màn) tẩm thuốc diệt trừ muỗi. Đó là hai biện pháp chính áp dụng trong thời gian qua của Chương trình Phòng chống Sốt rét.”
Kháng thuốc artemisinin
Trên thế giới hiện nay cũng sử dụng thuốc artemisinin là dược phẩm chính trong việc điều trị bệnh sốt rét. Tuy nhiên các loại thuốc chữa trị sốt rét thường có nhiều tác dụng phụ nên bệnh nhân cần được bác sĩ theo dõi nhất là đối với phụ nữ có thai.
Tổ chức Y tế Thế giới cũng công bố hướng dẫn mới nhất trong việc kết hợp các loại thuốc để điều trị công hiệu, không nên chỉ sử dụng một loại thuốc thông dụng được cho là có hiệu quả nhất, để tránh việc thuốc bị đề kháng.
WHO cũng khuyến cáo mọi ca bệnh có triệu chứng sốt rét phải được thử nghiệm trước khi điều trị bằng thuốc sốt rét. Việc điều trị căn cứ vào các triệu chứng lâm sàng chỉ áp dụng ở những nơi không có điều kiện làm các xét nghiệm mà thôi.
Chương trình phòng chống quốc gia còn đang theo dõi, hiện nay thì chưa có xác nhận là có trường hợp nào kháng artemisinin ở tại Việt Nam.
BS Trần Tịnh Hiền
Ông Robert Newman, Giám đốc Chương trình Phòng chống Bệnh Sốt rét toàn cầu của WHO cho biết nguy cơ lớn nhất đối với công tác phòng chống căn bệnh này là việc ký sinh trùng bệnh sốt rét đề kháng với chất thuốc artemisinin.
Về trường hợp kháng thuốc Bác sĩ Trần Tịnh Hiền nêu ý kiến:
“Chúng tôi cũng được thông tin từ vùng Pailin ở Cambodia có một hiện tượng ký sinh trùng bắt đầu giảm nhạy cảm đối với thuốc artemisinin. Tổ chức Y tế thế giới cũng tổ chức một số buổi họp để bàn về những biện pháp để bao vây và đối phó với tình hình này. Trong khi đó ở Việt Nam thì hiện nay vẫn trong giai đoạn theo dõi bởi vì số lượng bệnh nhân không nhiều, chỉ khu trú ở một vài tỉnh, một vài vùng gần với biên giới Cambodia mà thôi. Thậm chí chúng tôi, cũng như Chương trình phòng chống quốc gia còn đang theo dõi, hiện nay thì chưa có xác nhận là có trường hợp nào kháng artemisinin ở tại Việt Nam.”
Đối với phương pháp xét nghiệm nhanh và hiệu quả, Bác sĩ Hiền cũng cho biết thêm:
“Hiện nay Việt Nam vẫn áp dụng cả phương pháp cổ điển và phương pháp mới, phương pháp cổ điển là vẫn làm lam test nhuộm diêm sa. Thứ hai, là phương pháp mới cũng đã áp dụng khá nhiều, tức là sử dụng test nhanh Rapid Diagnosis Test (RDT), thì chỉ trong vòng 10 phút có thể phát hiện bệnh nhân có bị sốt rét hay không, rất nhanh và tiện lợi. Hiện nay một cái test như vậy giá khoảng nữa đôla Mỹ. Đó là hai phương pháp xét nghiệm chính hiện đang được áp dụng để chẩn đoán và phát hiện bệnh sốt rét ở tại Việt Nam.”
Cũng theo lời Bác sĩ Phó Giám đốc Trần Tịnh Hiền, Chương trình Phòng chống Sốt rét Việt Nam được Tổ chức Y tế Thế giới hỗ trợ về mặt kỹ thuật; đồng thời nhận được sự tài trợ của Quỹ Toàn cầu (Global Fund), tổ chức Melinda Bill Gates Foundation, cũng như sự giúp đỡ về mặt tài chính và kỹ thuật của một số các quốc gia khác như: Hoa kỳ, Pháp, Australia.
Cần tiêu diệt muỗi
Ngoài việc chữa trị, các chuyên gia y tế cố gắng ngăn ngừa căn bệnh sốt rét bằng các chương trình kiểm soát muỗi nhằm giết muỗi – tác nhân mang mầm bệnh và truyền bệnh. Không cho muỗi sinh sôi nẩy nở bằng cách xịt thuốc trừ muỗi; khai quang ao tù nước đọng gần nhà; ngăn không cho muỗi tới gần người bằng cách đóng cửa mỗi khi chiều xuống, làm lưới cửa sổ, cửa ra vào; nằm mùng, dùng thuốc đuổi muỗi.
Biện pháp phòng bệnh tốt nhất là chống lại muỗi đốt bằng cách bôi kem chống muỗi hoặc mặc quần áo dài, kín, dùng thuốc đuổi muỗi, nên mắc mùng khi ngủ.
Đối với người nghi ngờ mắc bệnh, cần thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán sớm để điều trị ngay. Việc xét nghiệm ngay sẽ giúp bệnh nhân nhận được đúng loại thuốc trị bệnh và phòng ngừa sự lan rộng của việc kháng thuốc artemisinin, một loại thuốc quan trọng để chữa bệnh sốt rét.
Hiện nay, bệnh sốt rét vẫn là một bệnh nguy hiểm, có thể gây tử vong cho con người. Một người đã từng bị mắc bệnh sốt rét nhiều lần có thể xuất hiện hệ thống miễn dịch chống lại ký sinh trùng sốt rét.
Đối với bệnh sốt rét tại, trong gần 10 năm nay tình hình đã giảm đi rất nhiều, giảm 90% so với 10, 15 năm trước.
BS Trần Tịnh Hiền
Tuy nhiên, hệ thống miễn dịch chỉ tồn tại trong vòng từ một đến hai năm sau khi nhiễm bệnh. Vì thế, người đã từng mắc bệnh sốt rét vẫn có thể bị mắc bệnh trở lại nếu đi vào vùng có bệnh sốt rét hoành hành mà không áp dụng các biện pháp để phòng vệ.
Đối với phụ nữ mang thai, Cơ quan Kiểm soát Bệnh Hoa Kỳ, Centers for Disease Control and Prevention, gọi tắt là CDC khuyến cáo các chị nên tránh du lịch tới vùng có dịch sốt rét. Thai phụ, nếu mắc bệnh sốt rét thì bệnh tình sẽ trầm trọng hơn người bình thường rất nhiều vì bệnh có thể đưa tới những biến chứng như: thiếu máu, sanh non, sẩy thai.
Khi đi du lịch hay đi công tác, nếu đến các vùng nhiệt đới hay cận nhiệt đới có nguy cơ bệnh sốt rét cao, hãy xin ý kiến tư vấn của bác sĩ trước khi đến đó, có thể bác sĩ sẽ cho bạn dùng thuốc chống sốt rét để ngăn ngừa bệnh, hoặc mang theo thuốc phòng bệnh sốt rét.
Hiện có nhiều loại vaccine ngừa sốt rét đã và đang được nghiên cứu và thử nghiệm trên toàn thế giới, nhưng do có nhiều giai đoạn khác nhau trong vòng đời của ký sinh trùng sốt rét nên việc phát triển các vaccine ngừa bệnh cũng khá khó khăn. Do đó, cách tốt nhất vẫn là tránh đừng để bị muỗi đốt.
Chương trình Sức khoẻ và Đời sống tuần này xin dừng ở đây. Cám ơn quý vị đã theo dõi và Quỳnh Như xin hẹn gặp lại quý vị vào tuần tới.