Sự có mặt của các món ăn đặc trưng này được xem như một giá trị vật chất và tinh thần của người Việt Nam.
Nói không ngoa, Tết là mùa ẩm thực, ngoài các món ăn linh đình trong nhà, khi đi chúc Tết người ta lại còn mời nhau theo tục lệ đầu năm, và thế là chuyện tăng cân dễ xảy ra. Đó là điều mà mọi người, nhất là chị em phụ nữ lo ngại, do vậy không thể “ăn uống thả dàn” trong mấy ngày Tết.
Vậy “Ăn Tết” như thế nào để không lên cân? Thực ra bí quyết rất đơn giản: chỉ cần biết kiểm soát chế độ dinh dưỡng, cộng với một kế hoạch nghỉ ngơi, ăn uống cụ thể và điều quan trọng là có quyết tâm.
Nạp quá nhiều năng lượng
Trong văn hoá ẩm thực Việt Nam, thịt mỡ được dùng để chỉ chung cho một số món ăn có sử dụng thịt heo vì đây là loại thịt có nhiều mỡ. Là một đất nước Châu Á, từ lâu đời đối với người Việt, thịt heo thường được dùng cả mỡ như một nguyên liệu chính trong một số món ăn có tính phổ biến và bình dân như thịt luộc, thịt kho.
Trong mâm cỗ ngày lễ, tết, hiếu, hỉ càng không thể thiếu thịt heo với các món: Thịt đông, Giò thủ của người miền Bắc và Thịt kho tàu của người Miền Nam, hoặc trong Bánh chưng, Bánh tét đều có thịt heo. Thịt heo được sử dụng phổ biến đến nỗi trong ca dao có câu:
“Số cô chẳng giàu thì nghèo
Ngày 30 Tết thịt treo trong nhà”
Chúng ta có nhiều món ăn lạ, mà những món ăn này chế biến nhiều dầu mỡ, những món chiên quay, quá nhiều chất béo, chất đường, và nhiều món ăn mới lạ làm chúng ta ăn nhiều hơn bình thường.
BS. Nguyễn Thị Kim Hưng
Các món ăn làm từ thịt heo có nhiều mỡ thường được ăn kèm với các món dưa chua để chế hóa cảm giác đầy bụng. Cho nên Dưa hành, Dưa kiệu cũng trở nên thịnh hành như một món ăn không thể thiếu trong ngày tết cổ truyền của cộng đồng người Việt ở khắp nơi. Nhưng như thế chỉ mới làm giảm đi cảm giác ngấy mà thôi.
Xuân về, Tết đến, trong mỗi gia đình đều chuẩn bị vài món ăn truyền thống, trước để cúng ông bà, sau thết đãi họ hàng và thân hữu. Điểm qua vài món ăn chính như thịt heo kho nước dừa, thịt gà nấu đậu, thịt vịt tiềm, chả, lẩu, mì xào, thịt heo quay v.v… là đã thấy choáng ngộp.
Dưới góc độ dinh dưỡng các món ăn này quá thừa năng lượng. Chất đạm và chất béo động vật chiếm tỷ lệ cao. Hậu quả là hệ thống tiêu hóa phải làm việc cật lực để hấp thu, bài tiết. Đối với người cao tuổi và trẻ em sẽ tạo ra sự mất cân đối về chế độ dinh dưỡng có thể gây rối loạn tiêu hóa.
Ngoài ra, ít người biết mỡ heo có hàm lượng chất béo cao, dễ biến thành cholesterol xấu LDL bám vào các thành động mạch, nếu không được chuyển hoá hết. Việc sử dụng nhiều chất thịt và ăn nhiều món, nhiều lần sẽ đưa đến việc tăng cân nhanh.
Thừa cân không chỉ làm cho hình vóc xấu đi mà còn có ảnh hưởng không tốt đối với sức khoẻ. Tại Hội nghị chuyên đề về Béo phì ở thành phố Boston, Hoa kỳ hồi tháng 10 năm ngoái, Tổ chức Y tế Thế giới báo động hơn một tỉ người trên hành tinh đang mắc chứng béo phì.
Mặc dù Béo phì không phải là bệnh nhưng nó là cho người ta bị vô sinh gấp 3 lần, tiểu đường gấp 5 lần, và còn nhiều chứng bệnh khác kể cả tâm thần.
Nhiều người cứ hiển nhiên chấp nhận việc “no dồn, đói góp” này với biện giải “ăn” Tết mà!
Bác sĩ Nguyễn Thị Kim Hưng, Chủ tịch Hội Dinh dưởng Thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh có ý kiến:
“Qua một dịp Tết như vậy chúng ta dễ dàng tăng thêm một vài ký lô, xuống cân thì khó nhưng lên cân thì dễ. Trước hết chúng ta tìm hiểu vì sao dịp trong Tết chúng ta dễ lên cân. Chúng ta có nhiều món ăn lạ, mà những món ăn này chế biến nhiều dầu mỡ, những món chiên quay, quá nhiều chất béo, chất đường, và nhiều món ăn mới lạ làm chúng ta ăn nhiều hơn bình thường.
Ngoài ra cách ăn uống ngày Tết cũng hơi khác ngày thường, chúng ta hay ăn khuya hơn, và khi ăn khuya mỡ dễ tích lũy hơn. Chúng ta cũng uống nhiều rượu, bia, nước ngọt hơn.
Nếu chúng ta biết nguyên nhân thì chúng ta có thể dựa vào đó mà phòng tránh. Một điều chúng tôi quan tâm là phong tục ăn Tết linh đình của chúng ta, xuất phát từ truyền thống trước đây là quanh năm dân ta ăn uống đạm bạc, chủ yếu là tương, cà, rau, các loại củ quả, nên ngày Tết người ta thường hay tập trung vào các món ăn có nguồn gốc động vật, như là một sự bù đắp cho nguyên một năm lao động vất vả.
Còn bây giờ cách ăn uống của chúng ta đã thay đổi, ngày thường chúng ta đã ăn còn linh đình hơn giỗ chạp ngày xưa, nên nếu bây giờ chúng ta vẫn duy trì cách ăn uống với quá nhiều món ăn như vậy trong ngày Tết, nó sẽ làm tăng thêm gánh nặng cho cơ thể. Chúng tôi thấy điều đó không hợp lý.”
Kiểm soát chế độ dinh dưỡng
Trước mâm cỗ phong phú, đa dạng chúng ta vẫn có thể giữ trạng thái cân bằng về mặt dinh dưỡng và tạo cảm giác nhẹ nhàng cho dạ dày mặc dù vẫn ăn ngon miệng, đủ chất, đảm bảo sức khỏe.
Bác sĩ Kim Hưng cũng đưa ra đề nghị:
“Có lẽ chúng ta nên thay đổi cách nhìn, không những việc ăn uống ngày Tết làm tăng cân, các bác sĩ trực trong những ngày Tết ở các bệnh viện cũng nhận thấy các trường hợp ngộ độc thực phẩm gia tăng, các biến chứng ở dạ dày, tim mạch, đột quỵ, hoặc những người bị bệnh goute thì cũng dễ bị những cơn đau trong những dịp này; những người bị tiểu đường tăng đường huyết hoặc hen suyễn.
Chúng ta chỉ ăn khi nào chúng ta thật sự đói, khi không đói mà chúng ta ăn thì những thức ăn không được tiêu hoá tốt sẽ lên men trong dạ dày của chúng ta và sẽ trở thành một nguồn chất độc.
BS. Nguyễn Thị Kim Hưng
Chưa kể hôm rồi một phóng viên của báo Phụ nữ nói ngày Tết chị em phụ nữ thấy căng thẳng, mệt nhọc, phải làm những món ăn cầu kỳ, phải lo dọn dẹp nhà cửa, nên tôi nghĩ làm sao chúng ta nên bớt những cái rườm rà không cần thiết trong ngày Tết.
Năm nay Hội Dinh dưỡng Thành phố phát động phong trào hướng dẫn làm những món ăn hạnh phúc ngày Tết, đó là những món ăn chay rất hấp dẫn, và đề xuất một món nước uống cũng hấp dẫn là nước nha đam, mật ong – lá của cây nha đam cũng tốt cho sức khoẻ con người.
Và chúng ta chỉ ăn khi nào chúng ta thật sự đói, khi không đói mà chúng ta ăn thì những thức ăn không được tiêu hoá tốt sẽ lên men trong dạ dày của chúng ta và sẽ trở thành một nguồn chất độc.”
Vấn đề đầu tiên đặt ra không chỉ là làm cách nào để giảm cân mà trước mắt là giữ để không bị lên cân. Giới chuyên gia thường đưa ra những lời khuyên giữ cân bằng về ăn uống trong những ngày Xuân để không lên cân và tránh những bệnh liên quan đến tiêu hoá.
Hãy biết lúc nào mình no. Ăn uống vừa phải, không để quá no. Phải mất 20 phút bao tử mới gửi tín hiệu đến não, vì vậy hãy ăn chậm rãi, và khi bắt đầu cảm thấy vừa no, hãy ngừng ăn ngay. Nên ăn uống có chừng mực. Có thể thưởng thức nhiều món nhưng mỗi thứ một chút.
Những loại thức ăn nhiều chất béo như thịt ba rọi, bánh tét, bánh chưng nhân mỡ, lạp xưởng nên hạn chế, và ăn kèm với thực phẩm lên men như dưa chua, nhằm tăng khả năng tiêu hoá nhờ sự hoạt động của các loại men vi sinh.
Thay đổi thói quen ăn uống
Nên thay đổi thói quen ăn uống, bớt thức ăn chiên xào. Ví như thói quen ăn bánh chưng chiên cũng nên thay đổi. Thực phẩm để quá 6 giờ đồng hồ đều phải hâm nóng lại. Tốt nhất là ăn ngay sau khi chế biến.
Hạn chế ăn uống vặt. Bánh, mứt, kẹo, nước ngọt, bia, rượu, và những thức ăn vặt làm bạn có lúc cầm lòng không được! Đã thế việc tiếp khách và khi đi chúc Tết khiến bạn phải ăn vặt. Những lý do này làm tích lũy khá nhiều dưỡng chất thừa. Do vậy, nếu được hãy hạn chế tối đa việc nạp các chất này. Nên chọn thức ăn có chứa ít đường, bơ, mỡ, gas. Thay vì mời khách bánh mứt thì nên mời bằng trái cây, nước trà, nước trái cây.
Nên bổ sung nhiều rau củ trong các bữa ăn, hạn chế các thực phẩm đóng hộp, ướp muối, đông lạnh. Tăng cường ăn trái cây vì đó là nguồn vitamin dồi dào và là nguồn chất xơ phong phú giúp quét sạch các chất cạn bã của cơ thể. Đặc biệt dưa hấu là loại trái cây của ngày Tết truyền thống Việt Nam, giúp lợi tiểu, giảm huyết áp. Quýt, bưởi cũng chứa nhiều Vitamin C giúp tăng sức đề kháng.
Ngoài những thực phẩm thường ngày, nên dùng thêm một số thức ăn phụ trợ khác để giúp dạ dày hoạt động tốt hơn như: sữa chua. Đây là sản phẩm lên men do vi khuẩn Lactobacterium tạo ra acid lactic, sẽ giúp tiêu hóa tốt, làm sạch đường ruột, ức chế vi khuẩn có hại và có nhiều chất dinh dưỡng, đặc biệt là nguồn Vitamin nhóm B.
Ngoài ra, nên cố gắng giữ thói quen tập thể dục. Đón Tết Nguyên đán thế nào để vừa tận hưởng những niềm vui hạnh phúc, vừa giữ được sức khỏe cũng như duy trì những kết quả của quá trình tập luyện suốt một năm là điều cần phải quan tâm. Việc tập luyện tại nhà là giải pháp hữu hiệu nhất nếu muốn tiêu hủy năng lượng thừa. Nếu lười tập thể dục thì có thể đi bộ từ 20 đến 30 phút mỗi ngày.
Sức khỏe là vốn quí của mỗi chúng ta, chẳng thế ngày đầu năm mọi người đều chúc nhau dồi dào sức khỏe. Vì vậy hãy cố gắng để đảm bảo có một cái Tết trọn vẹn niềm vui bên người thân và bạn bè.