អង្គការសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ និងស្ថានទូតប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យមួយចំនួន អំពាវនាវដល់របបលោក ហ៊ុន សែន ឱ្យដោះលែងសកម្មជនបរិស្ថានទាំងបីនាក់ រួមមាន កញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា លោក យឹម លាងហ៊ី និងយុវជន លី ចាន់ដារ៉ាវុធ ឱ្យមានសេរីភាពវិញ។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិយូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch)ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៅថ្ងៃទី២២ ខែមិថុនា ដោយថ្កោលទោសការចាប់ខ្លួននេះ។ អង្គការអន្តរជាតិមួយនេះទាមទារឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន ទម្លាក់ចោលបទចោទប្រកាន់គ្មានមូលដ្ឋានលើសកម្មជនទាំងនោះ និងដោះលែងពួកគេឱ្យមានសេរីភាពវិញជាបន្ទាន់។
នាយករងទទួលបន្ទុកកិច្ចការតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការ Human Rights Watch លោក ហ្វីល រ៉ូបឺតសុន (Phil Robertson) គូសបញ្ជាក់ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានបង្កើនយុទ្ធនាការបំបិទសំឡេងសកម្មជន ដែលតស៊ូមតិដោយអហិង្សាដើម្បីការពារបរិស្ថាន។ លោកបន្តថា រដ្ឋាភិបាលបរទេស ក្រុមការងារអង្គការសហប្រជាជាតិ និងដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ទាំងឡាយ ត្រូវតែទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាទម្លាក់ចោលបទចោទប្រកាន់ដ៏ខុសឆ្គងនេះ ហើយត្រូវតែចេញមុខថ្កោលទោសជាសាធារណៈចំពោះការបង្ក្រាបរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជាលើសកម្មភាពអហិង្សាដទៃទៀត។
ស្រដៀងគ្នានេះ អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិ (Amnesty International) ក៏ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថ្កោលទោសករណីចាប់ខ្លួននេះដែរ។ អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិបញ្ជាក់ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា ភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃការចោទប្រកាន់នេះ បង្ហាញពីការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងនូវវិធីសាស្ត្របង្ក្រាបរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជាប្រឆាំងនឹងអ្នកការពារបរិស្ថាន និងសំឡេងរិះគន់។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ម្តងហើយម្តងទៀត រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន បានចាត់ទុកអ្នករិះគន់ខ្លួនថា ជាក្រុមឧទ្ទាម និងអ្នករួមគំនិតក្បត់ ព្រមទាំងលាបពណ៌សកម្មភាពអហិង្សាទៅជាបទល្មើសឧក្រិដ្ឋទៅវិញ។
អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិថ្លែងទៀតថា ការចោទប្រកាន់ដ៏អាក្រក់ហួសហេតុនេះ គឺជាការប៉ុនប៉ងឥតលាក់លៀមរបស់អាជ្ញាធរកម្ពុជា ដើម្បីបំបិទមាត់ និងបំភិតបំភ័យ មិនត្រឹមតែចលនាមាតាធម្មជាតិប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងយុវជនខ្មែរជំនាន់ក្រោយទាំងមូល ដែលហ៊ានក្រោកឈរឡើងដើម្បីបុព្វហេតុសិទ្ធិមនុស្ស និងយុត្តិធម៌ផ្នែកបរិស្ថានទៀងផង។ អង្គការអន្តរជាតិដដែលនេះទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាទម្លាក់ចោលបទចោទប្រកាន់ និងដោះលែងសកម្មជនទាំងបីនាក់ឱ្យមានសេរីភាពវិញជាបន្ទាន់ និងដោយឥតលក្ខខណ្ឌល្អប្រសើ។ ជាងនេះទៅទៀត អង្គការលើកលែងទោសអន្តរជាតិទទូចដល់អាជ្ញាធរកម្ពុជា ឱ្យដាក់ទោសមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល មន្ត្រីយោធា និងអ្នករកស៊ីដែលមានទំនាក់ជិតស្និទ្ធជាមួយពួកគេ ដែលជារឿយៗបានឃុបឃិតគ្នាក្នុងការបំផ្លិចបំផ្លាញតំបន់ឆ្នេរ ព្រៃកោងកាង និងព្រៃឈើរបស់កម្ពុជា។
ដោយឡែកតំណាងទូតប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យវិញ ពួកគេក៏រិះគន់ករណីចាប់ខ្លួននេះដែរ។ តំណាងទូតបរទេសទាំងនោះ បានទាមទារឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាបញ្ឈប់ការយាយីទាំងនេះ និងងាកទៅលើកទឹកចិត្តយុវជនដែលចូលរួមការពារបរិស្ថានវិញ។
ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា លោក ផាទ្រីក ម័រហ្វី (Patrick Murphy)បានបង្ហោះសារលើបណ្ដាញធ្វីតធ័រ (Twitter) កាលពីយប់ថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនាថា លោកព្រួយបារម្ភជាខ្លាំងនៅពេលឮដំណឹងស្តីពីការចាប់ខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថានវ័យក្មេងទាំងនោះ។ លោកបញ្ជាក់ថា សកម្មភាពចុះថតការបំពុលបរិស្ថាននោះ គឺជាការងារសង្គម មិនមែនជាអំពើភេរវកម្មនោះទេ។ លោកជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជាដោះស្រាយទុក្ខកង្វល់របស់ពលរដ្ឋឱ្យបានទាន់ពេលវេលា ដោយមិនត្រូវបំបិទមាត់ពលរដ្ឋឡើយ។
ដូចគ្នានេះដែរ ស្ថានទូតស៊ុយអែតប្រចាំកម្ពុជា (Sweden)បានបង្ហោះសារលើបណ្ដាញធ្វីតធ័រ (Twitter) នៅថ្ងៃទី២២ ខែមិថុនាថា ប្រទេសស៊ុយអែតព្រួយបារម្ភអំពីចំណាត់ការផ្លូវច្បាប់នារយៈពេលចុងក្រោយនេះប្រឆាំងនឹងសកម្មជនបរិស្ថានវ័យក្មេងនៅកម្ពុជា។ ស្ថានទូតស៊ុយអែតបញ្ជាក់ថា ការចូលរួមរបស់ពលរដ្ឋ ការទទួលបានព័ត៌មាន តម្លាភាព និងការជជែកគ្នា គឺជាធាតុផ្សំគន្លឹះសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរភាព។ ស្ថានទូតដដែលបន្ថែមថា យុវជនដែលចូលរួមការងារសង្គម គឺជាផ្នែកមួយនៃអនាគត ហើយគួរតែទទួលបានការលើកទឹកចិត្ត។
រីឯស្ថានទូតអូស្រ្តាលីប្រចាំកម្ពុជាវិញ ស្ថានទូតនេះក៏លើកឡើងពីក្តីព្រួយបារម្ភដូចគ្នាចំពោះការចាប់ខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថានវ័យក្មេងទាំងបីរូប ដោយសារការតស៊ូមតិអហិង្សាលើបញ្ហាបរិស្ថាន។ ស្ថានទូតអូស្ត្រាលីបញ្ជាក់ច្បាស់ៗនៅក្នុងសារលើទំព័រហ្វេសប៊ុក (Facebook)របស់ខ្លួនថា ស្ថានទូតមិនជឿថាសកម្មភាពប្រកបដោយសន្តិវិធីបែបនេះ គឺជាការគំរាមកំហែងដល់ស្ថិរភាពនយោបាយ ឬស្ថេរភាពសង្គមនោះឡើយ។ ស្ថានទូតដដែលជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគាំទ្រដល់យុវជនក្នុងការបង្ហាញនូវកង្វល់លើបញ្ហាដែលពួកគេយកចិត្តទុកដាក់។ ស្ថានទូតអូស្រ្តាលីរំឭករដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ថា ការសន្ទនាដោយសេរី និងបើកចំហ គឺជាមធ្យោបាយល្អបំផុតឆ្ពោះទៅកាន់សន្តិភាព និងវិបុលភាព ទាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងនៅក្នុងតំបន់។
ប្រតិកម្មរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិនេះ ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីអាជ្ញាធររបបលោក ហ៊ុន សែន បានចាប់ខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថាន ៤ នាក់នៃចលនាមាតាធម្មជាតិ រួមមាន កញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា លោក យឹម លាងហ៊ី យុវជន លី ចាន់ដារ៉ាវុធ និង សិដ្ឋ ឈីវលីម៉េង កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា។ អាជ្ញាធរបានដោះលែងយុវជន សិដ្ឋ ឈីវលីម៉េង វិញ បន្ទាប់ពីឃុំរូបគេរយៈពេលមួយថ្ងៃ។ ដោយឡែកសកម្មជនបីនាក់ទៀត អាជ្ញាធរបានបញ្ជូនពួកគេទៅតុលាការក្រុងភ្នំពេញ។ តុលាការបានចោទប្រកាន់កញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា និងលោក យឹម លាងហ៊ី ចំនួនពីរបទល្មើសគឺបទ «ប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ» និង «រួមគំនិតក្បត់» រីឯយុវជន លី ចាន់ដារ៉ាវុធ តុលាការចោទប្រកាន់តែមួយបទល្មើសគឺបទ «រួមគំនិតក្បត់»។ «បទប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ» ប្រឈមនឹងទោសជាប់ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំ ដល់ ៥ឆ្នាំ ខណៈ «បទរួមគំនិតក្បត់» វិញ ជាប់ទោសចន្លោះពី ៥ឆ្នាំ ដល់ ១០ឆ្នាំ ព្រមទាំងពិន័យជាប្រាក់ជាច្រើនលានរៀលថែមទៀត។
អាស៊ីសេរីមិនអាចទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យអយ្យការអមតុលាការក្រុងភ្នំពេញលោក ប្លង់ សុផល និងអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលលោក ផៃ ស៊ីផាន ដើម្បីឆ្លើយតបរឿងនេះបានទេ ដោយទូរស័ព្ទចូល តែពុំមានអ្នកទទួល នៅថ្ងៃទី២២ ខែមិថុនា។ ប៉ុន្តែតំណាងស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាល បានថ្លែងការពារចំណាត់ការរបស់អាជ្ញាធរលើក្រុមសកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះ។
សមាជិក និងជាអ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលលោក កត្តា អ៊ន ជឿជាក់ថា តុលាការមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីចោទប្រកាន់សកម្មជនទាំងនោះ។ លោកថា ក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងតំណាងទូតបរទេស គួរជួយដល់សកម្មជនបរិស្ថានទាំងបីនាក់ដោយផ្តល់ជំនួយផ្នែកច្បាប់ ជាជាងចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ដែលលោកហៅថា ជាការជ្រៀតជ្រែកចូលកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់តុលាការកម្ពុជា៖ « វាជាបញ្ហាមួយដែលធ្វើឱ្យសង្គមមិនទទួលបានយុត្តិធម៌ ហើយធ្វើឱ្យប្រពៃណីនៃការអនុវត្តច្បាប់ទៅជាប្រពៃណីនៃការអន្តរាគមន៍ នៃការការពារដោយខុសច្បាប់ទៅវិញ។ ដូច្នេះហើយខ្ញុំយល់ថា គួរតែយើងប្រើប្រាស់យន្តការការពារខ្លួនស្របច្បាប់ មានន័យថា ការពារខ្លួននៅក្នុងនីតិវិធីតុលាការតាមរយៈការបញ្ជូនភស្តុតាង ការបង្ហាញភស្តុតាង សាក្សី ហើយនិងមេធាវីដើម្បីដោះបន្ទុក ដើម្បីធានាបាននូវភាពយុត្តិធម៌ ប្រសើរជាងការតវ៉ាបែបនេះ »។
ផ្ទុយពីការបកស្រាយរបស់តំណាងស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលនេះ អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិមើលឃើញថា សំណុំរឿងនេះមានចរិតនយោបាយ ដូច្នេះយុត្តិធម៌នឹងគ្មានឡើយសម្រាប់សកម្មជនបរិស្ថានទាំងបីនាក់។
នាយករងទទួលបន្ទុកកិច្ចការតំបន់អាស៊ីនៃអង្គការ Human Rights Watch លោក ហ្វីល រ៉ូបឺតសុន (Phil Robertson) មានប្រសាសន៍ថា ការដែលតុលាការកម្ពុជាស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយដ៏ជោគជាំបែបនេះ មានន័យថា ក្រុមសកម្មជនបរិស្ថានទាំងនោះគ្មានឱកាសទទួលបានការជំនុំជម្រះប្រកបដោយយុត្តិធម៌ឡើយ៖ « ទាំងនេះជាការចោទប្រកាន់បែបប្រឌិត និងមានចរិតនយោបាយ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីតាមយាយី និងបំបិទគ្រប់ទម្រង់នៃការបញ្ចេញមតិជាសាធារណៈ និងអ្នកប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលរឿងបរិស្ថាន។ មតិដែលថា ទុករឿងហ្នឹងឱ្យតុលាការជាអ្នកដោះស្រាយនោះ គឺមិនអាចទៅរួចឡើយ ព្រោះការពិតនោះ គឺថា តុលាការជាឧបករណ៍នយោបាយ។ តុលាការកម្ពុជាមានភាពលម្អៀងខ្លាំងមែនទែន ដូច្នេះគ្មានផ្លូវទេដែលសកម្មជនទាំងនេះ នឹងទទួលបានយុត្តិធម៌ពីតុលាការកម្ពុជានោះ»។
ការចាប់ខ្លួនសកម្មជនបរិស្ថានចុងក្រោយនេះ កើតមានឡើងបន្ទាប់ពីតុលាការរបបលោក ហ៊ុន សែន កាលពីខែឧសភា កន្លងទៅ បានផ្តន្ទាទោសសហការីរបស់ពួកគេ ៣នាក់ រួមមានលោក ថុន រដ្ឋា កញ្ញា ឡុង គន្ធា និងកញ្ញា ភួន កែវរស្មី ឱ្យជាប់ពន្ធនាគារពី ១៨ ទៅ ២០ខែ ពីបទញុះញង់ឱ្យមានភាពវឹកវរធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខសង្គម។ គិតមកដល់ចុងខែមិថុនានេះ សកម្មជនមាតាធម្មជាតិទាំងបីនាក់ បានជាប់ឃុំក្នុងពន្ធនាគារអស់រយៈពេលជិតមួយឆ្នាំមកហើយ។
ចំណែកស្ថាបនិកចលនាមាតាធម្មជាតិជនជាតិអេស្ប៉ាញលោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន (Alejandro Gonzalez Davidson) ដែលត្រូវអាជ្ញាធររបបលោក ហ៊ុន សែន ចោទថា ជាអ្នកនៅពីក្រោយក្រុមយុវជនទាំងនោះវិញ លោកបានជាប់ចោទទាំងពីរសំណុំរឿងនេះ។ ក្នុងសំណុំរឿងជាមួយសកម្មជនបរិស្ថាន៣ នាក់កាលពីលើកមុន តុលាការបានផ្តន្ទាទោសលោកកំបាំងមុខឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ ២០ខែ ពីបទសមគំនិតក្នុងអំពើញុះញង់។ ចំណែកសំណុំរឿងចុងក្រោយនេះវិញ តុលាការបានចោទលោកចំនួនពីរបទល្មើសដូចសកម្មជនដែរ គឺបទ «ប្រមាថព្រះមហាក្សត្រ» និង «រួមគំនិតក្បត់»។ លោក អាឡិច ពេលនេះកំពុងរស់នៅក្រៅប្រទេស ហើយបើទោះជាលោកស្នើសុំចូលប្រទេសកម្ពុជាជាច្រើនដងដើម្បីទៅតតាំងក្តីក៏ដោយ ក៏របបលោក ហ៊ុន សែន មិនអនុញ្ញាតឱ្យលោកត្រឡប់ទៅកម្ពុជាវិញដែរ។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ Human Rights Watch ពិនិត្យឃើញថា អំឡុងការរាតត្បាតជំងឺកូវីដ-១៩ នេះ អាជ្ញាធរកម្ពុជាបានបង្កើនល្បឿននៃការបង្ក្រាបលើក្រុមសកម្មជនបរិស្ថាន និងយុវជន ដែលចូលរួមក្នុងការតវ៉ា និងសកម្មភាពអហិង្សានានា។ អង្គការដដែលបន្តថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន តែងប្រើច្បាប់ដែលរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស (Draconian Law) ដើម្បីចាប់ខ្លួន និងកាត់ទោសក្រុមសកម្មជន ក្នុងចេតនាបំបិទសំឡេង និងបញ្ឈប់សកម្មភាពរបស់ពួកគេយ៉ាងច្បាស់ក្រឡែត។ អង្គការ Human Rights Watch សង្កត់ធ្ងន់ជាចុងក្រោយថា មានតែការដាក់សម្ពាធពីសហគមន៍អន្តរជាតិលើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទេ ទើបអាចជួយសង្គ្រោះសកម្មជនបរិស្ថានពីការកាត់ទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារដោយអយុត្តិធម៌បាន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។