Analizchilar: xitay siyasiy islahat yoligha mangmisa, éghir iqtisadi krizisqa duch kélishi mumkin

Xitay siyasiy islahat yoligha mangmisa, yéqin kelgüside yüz béridighan iqtisadi krizis xitayning kélechek rehberlik qatlimi üchün zor bash aghriqi keltürüp chiqiridu.
Ixtiyariy muxbirimiz gülshen abduqadir
2012.11.08
wang-qishan-istratigiye-iqtisad-dialogida-305.jpg Xitay mu'awin bash ministiri wang chishen amérika-xitay istratigiye-iqtisad di'alogida soz qildi. 2011-Yili 9-may.
AFP

Gerche xitay dunyadiki iqtisadi jehette tereqqiy qilghan 2-chong dölet hésablansimu, emma mutexessisler yéngi bir ewlad xitay rehberlirining bu iqtisadi muqimliqni saqlap qélishi teske toxtaydighanliqini, eger xitay siyasiy islahat yoligha mangmisa, yéqin kelgüside yüz béridighan iqtisadi krizis xitayning kélechek rehberlik qatlimi üchün zor bash aghriqi keltürüp chiqiridighanliqini ilgiri sürmekte.

Kanadada chiqidighan xitayche metbu'at xewerlirige asaslan'ghanda, kéler nöwetlik xitay rehberlik apparati, xitayning sherqidiki tereqqiy qilghan déngiz boyi rayonliri iqtisadi bilen, xitayning yéza, qishlaqliridiki déhqan-charwichilar iqtisadi otturisidiki tengsizlikni hel qilish mesilisige duch kélidiken.

Analizchilarning yene bildürüshiche, xitay iqtisadida yéqindin buyan héchqandaq örlesh körülmeywatqan bolup, bu turghunluq xitayning kélechikidin yaxshi bésharet bermeydiken.

Gerche xitay yéqinda, déhqanchiliq béjini chüshürgenlikini bildürgen bolsimu, emma muxbirning ziyaritini qobul qilghan xitaydiki 79 yashliq bir déhqan kirim bolmaywatqanliqini éytqan. U yene bezi sheherlerdiki kishiler éyigha birnechche ming som kirim qilidiken, biz yilda 2-3 ming sommu kirim qilalmaymiz dégen.

Yene muxbirning ziyaritini qobul qilghan xunenlik puqra lyang xungwin hazir éyigha 5 ming som kirim qilmisaq, bir a'ilini qamdiyalmaymiz, chünki öy ijarisi we yémek-ichmekning bahasi ösüp ketti, emma bunchilik pulni tapmaq teske chüshüwatidu dégen.

Jéjyang ölkisidiki bir fabrikining bashliqimu bu yil fabrikidiki ishchilarning yérimidin köprekini ishtin boshatqanliqini éytqan.

Xitaydiki melum bir zawutning bashliqimu “Bu yil xitaydiki iqtisadning arqigha chékinishi dunyada iqtisadi krizis körülgen deslepki yillargha sélishturghanda téximu éghir bolghanliqini hés qiliwatimen, chünki sirttin zakaz qobul qilish asasen chüshüp ketti. Peqet dölet ichidila sétishqa qarap qalduq. Iqtisadi ehwalimiz yaxshi emes” dégen.

Iqtisadshunas maw yüshü mundaq deydu:
-Eger iqtisadning éshish sür'iti töwenlep ketse, bu xitay puqraliri arisida ishsizliq we kirimning töwenlep kétishini keltürüp chiqirishi mumkin. Buninggha yene hökümetning bésimi shundaqla bashqa mesililer qoshulghanda, bu xitaydiki ghayet zor bir mesilige aylinishi mumkin.

Xitayda échilidighan 18-nöwetlik kompartiye qurultiyida shi jinpingning xitayning kéler qétimliq re'isi bolidighanliqi mölcherlenmekte. Yéngi tangliqlar téléwiziyisining tor bétide élan qilin'ghan bir xewerde, eger shi jinping xitayda derhal siyasiy islahat yoligha mangmighan teqdirde, xitayning iqtisadi krizis patqiqigha pétip qalidighanliqini yazghan.

Bu yil 7-ayning 2-küni xitay merkizi partiye mektipide chiqidighan “Öginish waqit géziti” de, islahat we tereqqiyat jeryanidiki mesililerni hel qilish namliq chong hejimlik bir maqale élan qilin'ghan bolup, maqalide xitayning 3 ming yildin buyan körülüp baqmighan bir zor özgirish halitide turuwatqanliqini tilgha alghan. Maqalide yene xitaydiki ijtima'iy exlaqning chöküwatqanliqi, idé'ologiyilik xarablishish, kishilik qimmet qarashning susliship kétishi, téz özgiriwatqan xelq'araliq weziyetke maslishish qatarliq mesililer otturigha qoyulghan. Bu heqte mulahize yürgüzgen xitay mulahizichisi saw en “Elwette xitay merkizi partiye mektipining mektep gézitide élan qilin'ghan bu maqalining mektep mudiri shi jinpingning iradisige wekillik qilidighanliqini, shi jinpingning xitay jem'iyitide yüz bérish éhtimalliqi bolghan xeterni hés qiliwatqanliqining belgisi deydu.

Yene xitay mulahizichiliridin wu fen “3 Ming yildin buyan körülüp baqmighan zor özgirish halitide turmaq dégen bu ibarini menching xanidanliqi dewride li xungjangning 1872-yili qollan'ghanliqini, bu sözni maqalining bash qismigha alahide kirgüzüshi, eger xitay siyasiy islahat élip barmisa, menching xandanliqidek aqiwetke qélishi mumkinlikidin bésharet béridu” deydu.

Bu programmining tepsilatini yuqiridiki ulinishtin anglighaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.