ئامېرىكىنىڭ «ھەپتىلىك خەۋەرلەر ژۇرنىلى» نىڭ بېيجىڭدا تۇرۇشلۇق مۇخبىرى دەن 8-ئاۋغۇست جۈمە كۈنى ياپونىيەدىن چىقىدىغان «جاپان تايمېس» گېزىتىدە «مەدەنىيەت ئۇرۇشى ئۇيغۇر ئاياللىرىنى ئىككى يۆنىلىشكە ئىتتەرمەكتە» سەرلەۋھىلىك سىياسىي ئانالىز ماقالىسىنى ئېلان قىلغان.
ئۇ، مەزكۇر ماقالىسىدە ئۇيغۇر ئېلىدىكى ئۇيغۇر خانىم- قىزلىرىنىڭ نۆۋەتتىكى سىياسىي ۋەزىيىتى توغرىسىدا توختالغان.
مۇخبىر دەن ماقالىسىنى بېيجىڭدا ئۆزى بىلەن بىرگە سۆھبەتتە بولغان بىر ئۇيغۇر قىزىنىڭ ھازىرقى ۋاقىتتا ئۇيغۇر ئېلىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆزىگە خاس مىللىي ئۇسلۇبتا ياشىشىنىڭ تولىمۇ تەسكە توختاۋاتقانلىقى ئۈستىدىن شىكايەت قىلىپ «بىز كۆپلىگەن يوللار ئارقىلىق ئۆزىمىزنىڭ كىملىكىنى ئىپادىلەشكە تىرىشىمىز. ئەمما خىتاي ھۆكۈمىتى بىزنى خىتاي مىللىتىنىڭ تۇرمۇش ئۆرپ-ئادەتلىرى بويىچە ياشىشىمىزغا مەجبۇرلايدۇ» دېگەن بايانلىرىدىن باشلىغان.
دەن ماقالىسىدە خىتاي ھۆكۈمىتى ئۇيغۇر ئېلىدا ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي ئۆرپ-ئادەتلىرىنى، دىنىي قائىدە-يوسۇنلىرىنى تېگى-تەكتىدىن يوقىتىشنى مەقسەت قىلغان ھالدا ئەرلەرنىڭ ساقال-بۇرۇت قويۇشى، ئاياللارنىڭ چۈمبەل سېلىشى ۋە ياغلىق ئارتىشىنى«رادىكال ئىسلام، بۆلگۈنچىلىك» ھەرىكەتلىرى دەپ قاراپ، كۈچىنىڭ بارىچە ئۇيغۇرلارنى باستۇرۇشقا تىرىشىۋاتقانلىقىنى، بۇ خىلدىكى باستۇرۇش ھەرىكەتلىرىدە ئۆلۈۋاتقانلارنىڭ سانىنىڭ كۈندىن-كۈنگە ئېشىپ بېرىۋاتقانلىقىنى ئىلگىرى سۈرگەن.
مۇخبىر ماقالىسىدە، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر مەدەنىيىتى ئۈستىدىن ئېلىپ بېرىۋاتقان باستۇرۇش ھەرىكىتىنى ئۆز ئەنئەنىلىرىنىڭ يوقىلىپ كېتىشىگە چېلىنىۋاتقان قوڭغۇراق ساداسى دەپ تۇيغان بەزى بىر ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ خىل باستۇرۇش ھەرىكەتلىرىگە ئۆزىنىڭ چامىسى يېتىشىچە جاۋاب قايتۇرۇۋاتقانلىقىنى ئالاھىدە ئەسكەرتكەن. ھەمدە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر قىز-ئاياللىرىدىكى ئىسلامىي ئەخلاق، ئەنەنىۋىي قائىدىلەرنى «مۇتەئەسسىپلىك» دەپ قاراپ، بۇنى يوق قىلىش سىياسىتىنى كۈندىن-كۈنگە كۈچەيتىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويغان.
دەن ماقالىسىدە خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئېلىدا ئېلىپ بېرىۋاتقان بۇ خىل مەدەنىيەت جېڭى ئىچىدە ھالسىرىغان، ئىڭرىغان ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرىنىڭ، زامانىۋىيلىققا مېڭىش ۋە ياكى ئەنەنىۋىيلىكنى ساقلاپ قىلىشتىن ئىبارەت ئىككى يولنىڭ ئوتتۇرىسىدا تەمتىرىگەن ھالدا كۆزلىرىدىن ياش تۆكۈۋاتقانلىقىنى بىلدۈرگەن.
ماقالىدە خوڭكوڭدىكى كىشىلىك ھوقۇق كۆزىتىش تەشكىلاتىنىڭ تەتقىقاتچىسى نىكولاسنىڭ: «شىنجاڭدىكى باستۇرۇشتا ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى ئەڭ چوڭ زىيانكەشلىككە ئۇچراۋاتىدۇ. ئۇلار دۆلەتنىڭ باستۇرۇشىغا، جامائەتنىڭ خارلىشىغا ئۇچراپ، جەمئىيەتتىن تازىلىنىۋاتىدۇ» دېگەن سۆزىمۇ ئالاھىدە تىلغا ئېلىنغان.
زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان ياپونىيەدىكى سىياسىي ئاكتىپلاردىن گۈلىستان خانىم نۆۋەتتىكى خىتاينىڭ ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى ئۈستىدىن ئېلىپ بېرىۋاتقان بۇ خىل باستۇرۇش سىياسىتىنىڭ مەقسىتى ھەققىدە توختىلىپ ئۆتتى.
مۇخبىر يەنە، ئۈرۈمچىدىكى مەلۇم بىر كەچلىك سودا بازىرىدا ئۆزى ئۇچراتقان ئىسلامىي كىيىملەرنى كىيگەن بىر ئۇيغۇر ئايالنىڭ پەردە ئىچىدە تۇرۇپ، دۇكاندىكى ياغلىق چىگىۋالغان بىر خانىمنىڭ ياردىمى بىلەن سودا قىلىۋاتقانلىقىنى ۋە مۇخبىرغا «ئاللاھ قىز-ئاياللارغا شەرمى ھايالىق بولۇشنى ئېيتقان. شۇڭا بىز تېنىمىزنى ئوراپ يۈرىمىز» دېگەن سۆزىنىمۇ ماقالىسىدە كۆرسەتكەن.
دەن ئۇيغۇر ئېلىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئومۇمىي ۋەزىيىتىنى كۆزەتكەندىن كېيىن:«خىتاي دۆلىتى تەقۋادار، ئىخلاسمەن ئۇيغۇرلارغا ياشاش ئىمكانىيىتى بەرمىگەن. جەمئىيەت بىخەتەرلىكىنى قوغداشتىن ئىبارەت بۇ شوئار ئاستىدا قوراللىق كۈچىگە تايىنىپ ئۇيغۇرلارنى ئاسسىمىلياتسىيە قىلىپ خىتايلاشتۇرۇۋېتىشكە تىرىشماقتا» دەپ كۆرسەتكەن.
ماقالىدە بىر قىسىم رايونلاردا ھۆكۈمەت مەخسۇس خانىم-قىزلارنى تەكشۈرۈش پونكىتلىرىنى قۇرۇپ، ئىسلامىي كىيىملەر بىلەن كىيىنگەن ئاياللارنىڭ دوختۇرخانا، مەكتەپ،بانكىلارغا كىرىشىنى، ھەتتا ئاممىۋى ئاپتوبۇسلارغا چىقىشىنى چەكلىگەنلىكى توغرىسىدا توختالغان.
مۇخبىر ماقالىدە «2011-يىلىدىن باشلاپ ئۇيغۇر ئېلىدا ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرىغا قويۇلغان گۈزەللىك ئۆلچىمى ‹يۈزى كۆرۈنۈپ، چېچى يەلپۈنۈپ تۇرۇش، ياغلىق ئارتماسلىق، چۈمبەل ئەسلا› دېگەندەك شوئارلار ئومۇملاشقان بولسىمۇ، ئەمما يېقىندا ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ئاياللار بىرلەشمىسىنىڭ پارتكوم سېكرېتارى ۋاڭ جەنلىڭ بۇ خىل ئۆلچەمنىڭ ۋە شۇنداقلا تەكشۈرۈش پونكىتلىرىنىڭ بارلىقىنى ئىنكار قىلدى» دېگەن.
ماقالىدە ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق ئاياللار بىرلەشمىسىنىڭ سېكرېتارى ۋاڭ جەنلىڭ 2000-يىلىدىن 2011-يىلىغا قەدەر قەشقەر ۋىلايىتىنى مەركەز قىلغان ھالدا بەش مىليونغا يېقىن ئۇيغۇر قىزلىرىنى خىتاي ئۆلكىلەرگە ئىشلەمچىلىككە ئەۋەتىپ، بۇ ئارقىلىق ھۆكۈمەتنىڭ 640 مىليون دوللارلىق پايدىغا ئىگە بولغانلىقىنى بىلدۈرگەنلىكىمۇ بايان قىلىنغان.
دەن ماقالىسىدە، ئاياللارنىڭ ئىسلامىي كىيىملەر بىلەن كىيىنىشىنى چەكلەش يۈزىسىدىن تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىۋاتقان بىخەتەرلىك خادىملىرى بىلەن ئائىلە ئەزالىرى ئوتتۇرىسىدا كېلىپ چىققان ماجىرالاردا ئۆلۈم ۋەقەلىرىنىڭ كېلىپ چىققانلىقىنى ۋە ئاياللارنىڭ ھۆكۈمەتنىڭ بۇ سىياسىتىگە قارشى نامايىش ئېلىپ بارغانلىقىنىمۇ بىلدۈرگەن.
مۇخبىر دەن ئۇيغۇر ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى بەزى ئايال پروفېسسورلارنى زىيارەت قىلغان ۋاقتىدا، ئۇلار مۇخبىرغا: «ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرى بارغانچە تەقۋادار ۋە ئىخلاسمەن مۇسلىمەلەردىن بولۇپ كېتىۋاتىدۇ» دېگەن.
ئاخىرىدا ئۇيغۇر خانىم-قىزلىرىنىڭ مەدەنىيەت جەھەتتىن باستۇرۇلۇش سەۋەبلىرى ھەققىدە توختالغان كيۇشۇ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ دوكتور ئاسپىرانتى مۇختارجان ئابدۇراخمان زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ بۇ ھەقتە توختىلىپ ئۆتتى.
ئاۋاز ئۇلىنىشىدىن تەپسىلاتىنى ئاڭلاڭ.