Adri'an zéns qatarliq mutexesisler “Shinjang nopusining tereqqiyati” namliq aqtashliq kitabtiki yalghanchiliqlar heqqide toxtaldi
2021.09.29

Xitay dölet ishliri kabinéti axbarat ishxanisi 26-séntebir küni “Shinjang nopusining tereqqiyati” namliq aqtashliq kitab élan qildi.
“Shinjang téléwiziye istansisi” ning mezkur aqtashliq kitab heqqidiki xewiride, “Xitay kommunist hökümiti qurulghandin buyan, shinjangdiki az sanliq milletlerning nopusining téz sür'ette köpeygenliki, uzun ömür körüsh nisbitining ashqanliqi” heqqide jar salghan.
Aqtashliq kitabta yene xitay kompartiyesi hakimiyetni qolgha alghandin kéyin “1964-Yili élip barghan tunji qétimliq omumiy nopus tekshürüshte, shinjang nopusi 7 milyon 270 ming, 1982-yildiki nopus tekshürüshide 13 milyon, 1990-yili 15 milyon, 2000-yili 18 milyon, 2010-yili 21 milyon, 2020-yil 25 milyon etrapida bolghan. Yilliq nopus köpiyish nisbiti texminen bir pirsenttin 3 pirsentkiche bolghan,” déyilgen.
Aqtashliq kitabta yene nöwette amérika bashchiliqidiki gherb döletliride küchiyiwatqan “Xitayning Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqi” heqqidiki xewerler we eyibleshlerge qarita qattiq naraziliq bildürülgen.
Uyghurlarning nöwettiki ehwali we lagérlar heqqide titqiqat élip barghan adri'an zénis ependi, Uyghurla uchrawatqan irqiy qirghinchiliq mesilisini dunyagha anglitishta eng köp izden'gen gherblik mutexessislerning biri. U yéqinda élan qilghan ikki muhim tekshürüsh doklatida, xitayning Uyghur ayallirigha qaratqan mejburiy tughut cheklesh siyasiti sewebidin 4 milyon 500 ming bowaqning az tughulghanliqi, Uyghur nopusining yéqinqi bir qanche yilda 40 nechche pirsent aziyip ketkenlikini bildürgen idi.
Bügün radiyomiz ziyaritini qobul qilghan adri'an zéns ependi, xitay hökümitining mezkur aqtashliq kitabta Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi we ularning nopusining aziyiwatqanliqini inkar qilishqa urun'ghanliqini tekitligen. Uning déyishiche, xitayning hujum nishani özige oxshash bu sahede tetqiqat élip barghan mutexessislerning ilmiy yekünlirige reddiye bérish iken.
Adri'an zéns ependining tekitlishiche, xitay élan qilghan bu aqtashliq kitabta rayondiki nopusning uzun muddetlik tebi'iy köpiyishini körsitip bérishke urun'ghan bolsimu, emma nopusning özgirishige tesir körsetken ijtima'iy amillar heqqide toxtalmighan. Uning eskertishiche, u ilgiri élan qilghan Uyghur nopusi heqqidiki tekshürüsh doklatlirida del mushu mesililer nuqtiliq otturigha qoyulghanliqi üchün, xitay hökümitining hujum nishanigha aylan'ghan iken.
Adriyan zéns ependi “Aqtashliq kitab” ta 2017-yildin kéyinki birqanche yilda Uyghur ayallirining tughush nisbitining tuyuqsiz kémiyip kétilgenliki heqqide héchqandaq melumat bérilmigenlikini tilgha aldi. U yene shundaq büolushigha qarimay, xitayning amérikadiki sabiq bash elchisi süy tyenkeyning tiwitrérda “Uyghur ayalliri tughush mashinisi bolushtin azad qilindi” dégen sözlerni yazghanliqini tilgha aldi.
Xitay weziyet analizchiliridin adwokat téng byaw ependi, xitay da'irilirining öz siyasitini aqlash üchün élan qilghan atalmish “Aqtashliq kitab” lirining emeliy tekshürüsh we pakitlarni emes, belki siyasiy meqsetni chiqish nuqtisi qilidighanliqini tekitlep ötti.
Téng byaw ependi yene “Aqtashliq kitab” ta rayondiki Uyghur nopusining mejburi tughut kontrolluqi sewebidin sün'iy rewishte azaytilishi, xitay nopusining 1949-yildiki 250 mingdin shiddet bilen köpiyip hazirqi 11 milyon'gha yétishi, shundaqla rayonda 6 milyondin 8 milyon'ghiche xitay aqma nopusning köpiyishi qatarliq ré'alliqlarning tilgha élinmighanliqini eskertip ötti.
Uning tekitlishiche, xitay bu qétim élan qilghan “Shinjang nopusining tereqqiyati” namliq aqtashliq kitabning siyasiy meqsiti, Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni inkar qilish we “Uyghur nopusining kémiyip kétishi” ni yoshurush üchün iken. Shundaq bolghini üchün, bu “Aqtashliq kitab” ni emeliyette yene bir yalghanchiliq teshwiqati déyishke bolidiken.
Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin asiye Uyghur xanimmu ziyaritimizni qobul qildi. Asiye xanimning bildürüshiche, tetqiqatchi adri'an zéns ependi tekshürüsh doklatida otturigha qoyghan 2040 yilghiche 4 milyon 500 ming Uyghur nopusining azlap kétidighanliqi heqqidiki melumat, xitay hökümet menbeliridin toplan'ghan pakitlar asasida otturigha qoyulghan iken.
Asiye xanimning bildürüshiche, xitay hökümiti emeliyette Uyghurlargha qaratqan pilanliq tughut arqiliq nopusni kontrol qilish siyasitini 1970-yillarning otturiliridila yoshurun yolgha qoyushqa bashlighan iken. 1988-Yiligha kelgende andin resmiy höjjet chiqirip ijra qilishqa bashlighan.
U Uyghurlargha pilanliq tughut yolgha qoyulghan 1988-yildin 2000-yilghiche texminen 3 milyon bowaqning az tughulghanliqi heqqide xitay hökümiti özi élan qilghan bir höjjettin neqil keltürdi.
Dunya Uyghur qurultiyining xadimliridin norwégiyediki semet abla ependi uzundin buyan Uyghur nopusi heqqide melumatlarni toplap élan qilip kéliwatqan Uyghur pa'aliyetchilirining biridur. Uning qarishiche, Uyghur nopusining ehwalini igilesh, xitayning Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqini ispatlashtiki muhim nuqta iken.
Semet abla ependi 2017-yildin 2020-yilghiche bolghan jeryanda Uyghur nopusining köpiyishi pütünley toxtap qélish halitide bolghanliqini bildürdi.
U xitay da'irilirining 2020-yildiki nopus istatiskisida Uyghur nopusi eng zich bolghan xoten qatarliq jenubiy wilayetlerdiki nopusning élan qilinmighanliqini tekitlidi.
Dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat merkizining bashliqi enwer exmet ependimu xitayning mezkur “Aqtashliq kitab” ni élan qilishitiki meqsiti we yetmekchi bolghan nishani heqqide toxtaldi.