Ürümchide eydizdin jiddiy signal
Muxbirimiz gülchéhre
2009.04.01
2009.04.01

RFA Anglighuchisi teminligen.
Bügünki kün'ge kelgende, eydiz wirusi ürümchide zeherlik chékimlik chekküchiler, qalaymiqan jinsiy pa'aliyiti bar kishiler, turmushi qalaymiqan kishiler we ularning jöriliri arisidila emes, belki normal sheher ahaliliri, turmushi tertiplik kishiler topi, hamildar anilar, oqughuchilar, yashan'ghanlar qatarliq adettiki kishiler topi arisidimu bayqalmaqta, mana bu eydiz wirusining neqeder keng da'iride tarqiliwatqanliqining jiddiy signali, halbuki ürümchidiki eydizge yéqin yashawatqan Uyghurlarning özi yashawatqan muhittiki eydiz weziyitidin xewersizliqi, kishini téximu endishige salidu.
Ürümchi sheherlik sehiye da'irilirining ürümchi eydiz yuqum ehwali heqqidiki doklattin ashkarilinishiche, 2008 - yilda ürümchidiki tizimgha élin'ghan eydiz yuqumdarliri 1087 neperge yetken bolup buning bilen Uyghur élide melum bolghan eydiz yuqumdarliri 25615 gha yetken. Uyghur élidiki emeliy yuqumlan'ghuchilar sanini chiqirish üchün bu sanni alte hessileshke toghra kélidu.
Istatistikiliq melumatlargha qarighanda ürümchining eydiz yuqum ehwali yenila éghir bolmaqta yeni ürümchidiki eydizler Uyghur élidiki eydiz yuqumdarlirining 34.5% Tini teshkil qilidu. Sehiye tarmaqlirining ashkarlishiche, Uyghur élida jümlidin ürümchide eydiz wirusining hujum nishani yeni eydiz yuqturuwalghuchilar asasen 20 yashtin 39 yashqiche bolghanlar bolup, yuqumlan'ghuchilar ichide zeherlik chékimlik chekküchiler 78% tin yuqiri. Qan arqiliq yuqumlan'ghanlar 83% ke yéqin.
Bu yuqum ehwali heqqidiki yéngi istatistikilardin melum bolghan yene bir xeterlik ehwal, eydizning ayallar arisida hemde adettiki kishiler arisida téz tarqiliwatqanliqidur. Shundaqla eydiz tarqilish yollirining burunqidek peqet zeher chekküchiler arisida shipirish yingnisini qalaymiqan ishlitish yaki qalaymiqan jinsiy munasiwet qilish yolliri bilenla emes belki, barghanche murekkepliship qan we bashqa yollar bilenmu a'ile kishiliri arisida tarqiliwatqanliqidindur. Bu Uyghur élide eydiz yamrishining yuqiri sür'ette kétiwatqanliqini körsitidu.
Ürümchi sehiye da'irilirining eydiz yuqum ehwali heqqidiki yilliq doklatida körsitishiche, ürümchide tizimgha élin'ghan eydiz yuqumdarlirining köp sandikisining hayat pa'aliyiti késellik ehwali heqqide iz qoghlashqa ilajisiz bolghanliqtin bu ürümchige taralghan eydizler topining qaysi jaylarda, qandaq waqtta qandaq yene qandaq wasitiler bilen özidin bashqilargha yuqturuwatqanliqidin xewersiz iken.
Démek eydiz wirusi ürümchi kishiliri arisida, her bir qéri - yash, qiz - oghullargha yéqin turmaqta.
Töt milyonche ademler qaynimida eydizdin ibaret bu waba, bixaraman kéngeymekte, bolupmu insanlarning pa'aliyiti köprek ammiwi sorunlar, par muncha, uwulash öyi, layaqetsiz shexsiy doxturxanilar, qalaymiqan bezmixana qatarliq jaylarda eydiz téximu aktip heriket qilmaqta.
Ürümchidiki melum hordaqxanida yéngi xizmetke kirgen bir mulazim qiz bilen ötküzgen téléfon söhbitimiz, ürümchi kishilirige shundaqla Uyghurlargha eydiz heqqidiki terbiye teshwiqat salmiqini yenimu ashurush, aldini élish charilirini zor küch bilen téximu mukemmelleshtürüshning intayin zörür hem texirsizlikidin signal bolalaydu dep ishinimiz.
Melum bolghandek gerche Uyghur éli pütün xitay boyiche eydizning yamrishi eng téz boliwatqan rayon bolup kéliwatqan bolsimu, Uyghur élide türlük sewebler tüpeylidin eydizdin mudapi'elinish heqqidiki teshwiqat, telim - terbiye salmiqi intayin yétersiz turmaqta.
Bolupmu Uyghur til yéziqidiki bu xil eydizning aldini élish matériyalliri téximu kemchil, Uyghurlarning eydizge munasiwetlik uchur igilesh menbeliri bekmu cheklik, shu sewblerdin köp sandiki Uyghurlar özlirining eydizge qanchilik yéqinda turuwatqanliqinimu angqiralmaywatmaqta, mana Uyghurlardiki eydizge bolghan mudapi'elinish teyyarliqining ajizliqi, eydizning yenimu küchiyip yawuzlarche hujum qilishigha purset hazirlimaqta.