Bu yil pütkül dunya Uyghurliri 2009-yili 5-iyulda Uyghur élining ürümchi shehiride yüz bergen "5-Iyul qirghinchiliqi" ning 10 yilliqi munasiwiti bilen her xil pa'aliyetlerni ötküzmekte. Shu jümlidin qazaqistan Uyghurlirimu 3-iyul küni almuta shehirining sultanqorghan mehellisidiki "Qorghan" réstoranigha jem bolup, xitay da'irilirining qirghinchiliq siyasitidin qurban bolghanlarni xatirilidi.
Bu küni Uyghurlar zich olturaqlashqan almuta shehiri we nahiyelerdin kelgen yurt-jama'etchilik wekilliri, ziyaliylar, yashlardin bolup 100 din oshuq adem qatnashqan bu murasim azadliq we erkinlik üchün qurban bolghanlargha atap qur'an tilawet qilishtin bashlandi. Murasimgha dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitéti re'isining orunbasari erkin exmetof riyasetchilik qildi.
Aldi bilen Uyghur pa'aliyetchiliridin zeynep islamowa xanim ürümchi qanliq paji'esining 10 yilliqi témisida doklat qilip, u öz doklatida mezkur weqening kélip chiqish kewebliri we aqiwetliri heqqide toxtaldi.
Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan Uyghur yashlar birlikining ezasi adilem mesimjan mundaq dédi: "Biz bügünki murasimde oqulghan doklattin ürümchi qirghinchiliqining qandaq kélip chiqqanliqidin tepsiliy melumat alduq. Zéminimizni kommunistik xitay hakimiyiti bésiwalghandin buyan bashlan'ghan teqiblesh, basturush siyasitining bügün'giche dawam qiliwatqanliqi héch kim üchün sir emes. Uyghurlar ene shu siyasetke qarshi özlirining adaletlik kürishini élip bériwatidu. Bolupmu Uyghur yashlirining shu sepning birinchi qatarida turup, özlirining qattiq qarshiliqini, naraziliqini körsitiwatqanliqini barin weqesi, ghulja yashlar namayishi hem ürümchi qanliq paji'esi ispatlap turuptu".
Andin sözge chiqqan dunya Uyghur qurultiyining meslihetchisi, siyasetshunas qehriman ghojamberdi xelq'ara weziyet, Uyghur élidiki ehwal hem xitay siyasiti, dunya Uyghur qurultiyining kéyinki waqitlarda élip bériwatqan pa'aliyiti etrapida doklat qildi.
Ziyaritimizni qobul qilghan tonulghan sha'ir abdughopur qutluqof ependi murasim qatnashquchilirining qehriman ghojamberdining doklatidin köp melumatlarni, yéngiliqlarni alghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: "Mesilen, Uyghur dewasining amérika parlaméntida otturigha qoyulghanliqi, Uyghurlarning insan hoquqi toghriliq qanun layihesining otturigha qoyulghanliqi, Uyghurlarning insan hoquqlirining xarliniwatqanliqini nahayiti tepsiliy éytip berdi".
Abdughopur qutluqof yene xitayning bügünki siyasitining tüp meqsitini mundaq dep chüshendürdi: "Xitay pütün dunyaning merkizi biz dep qaraydu. U Uyghuristanni bésiwalghinigha, qazaqistan we bashqa ellerge qerz bérip, tilini qisqa qilip qoyghinigha qana'etlenmeydu. Uning 'bir belwagh, bir yol' siyasitide dunyagha xojayin bolush oyi bar".
Murasimde sözge chiqqan sedirdin ayupof, aztékin ibrahimof we bashqilar ürümchi qirghinchiliqi, xitayning basturush siyasiti, Uyghurlarning bügünki weziyiti heqqide öz qarashlirini bildürdi.
Qazaqistandiki Uyghur jama'iti her yili 5-iyul ürümchi weqesini xatirilep kelmekte, jümlidin Uyghurlar her qaysi tarixi xatire künlirige yuqiri qizghinliq bilen qatniship, nöwette özlirining esli wetini bolghan Uyghur diyarida yüz bériwatqan Uyghurlarning lagérlargha solinishi, Uyghur tilining ma'arip we memuriy ishlardin siqip chiqirilghanliqi, Uyghur kishilik hoquqi, medeniyiti we diniy étiqad erkinlikining éghir dexli-teruzgha uchrawatqanliqigha bolghan naraziliqlirini bildürmekte.
