Uyghur pa'aliyetchisi a'ishe yasin xanim istanbulda wapat boldi

A'ishe yasin Uyghur hörlük munbirining teqdirnamesini alghan körünüsh. 2022-Yili 22-may, istanbul

Türkiyede Uyghurlarni tonushturush, Uyghurlar mesilisini küntertipke keltürüsh we xitaygha qarshi naraziliq namayishlirini uyushturup aktipchanliq bilen pa'aliyet élip barghan kishilik hoquq pa'aliyetchisi a'ishe yasin 2024-yili 4-ayning 15-küni börek késelliki sewebidin dawalash ünüm bermey 53 yéshida istanbulda wapat boldi.

Merhumening jinaza namizi 16-aprél küni sefaköydiki fatih jameside oqulghandin kéyin siliwéri mazarliqida yerlikige qoyuldi. Merhumening jinaza namizigha istanbuldiki Uyghur teshkilatlarning mes'ulliri, ölimalar, ziyaliylar, péshqedem yurt aqsaqalliri we Uyghur jama'et ammisi bolup köp sanda kishi qatnashti.

RFA/Arslan

Merhume bilen uzun mezgil xitay konsolxanisi aldida bille namayish pa'aliyiti élip barghan doktor borhan ulughyol merhumening hayat waqtida élip barghan ish-pa'aliyetliri toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Men a'ishe xanimni türkiyege kelgendin kéyin tonudum, uning weten üchün qelbi köyidighan, weten üchün bir ish qilishni yaxshi köridighan, wetenperwer ayal ikenlikini hés qilghan, shundaqla namayishlarda pütün ayallarni seperwer qilip, öymu'öy kirip ayallarni chaqirip meyli istanbuldiki xitay konsulxanisi aldida ötküzülgen namayishlar bolsun, meyli enqerede ötküzülgen namayishlar bolsun ayallargha bashlamchiliq qilghanidi. Namayishlarning ongushluq bolushi üchün maddiy-meniwi jehette alahide küch we waqtini chiqiratti. Qelbi weten üchün köyetti, weten dep échinatti, weten üchün bir ish qilsaq dep bek izdinetti. Shunglashqa bu hedimizning wapati biz Uyghurlar üchün chong bir yoqitish boldi, muhajirettiki Uyghurlar üchünla emes weten ichidiki Uyghurlar üchünmu chong bir yoqitish boldi dep qaraymen, bu hedimizning wapatidin chongqur qayghuruwatimen, bu hedimizning qilghan qilghan barliq yaxshi ishlarni testiqlaymen shundaqla uning weten yolida körsetken pütün tirishchanliqlirigha shahit bolimen” .

A'ishe yasin xanim eslide ürümchidiki 2-yolning kocha aptobusni heydep shopurluq qilghan iken, kéyin u wezipisini tashlap a'ilisi bilen birge türkiyege kélip istanbulda olturaqlashqan. Merhume a'ishe xanim istanbulda yoldishi we ikki qiz perzenti bilen birlikte yashaydighan bolup, yoldishi milliy tébabet bilen shughullinidiken, chong qizi türkiyede aliy mektepni püttürgeniken, kichik qizi hazir istanbulda toluq ottura oqumaqtiken.

Merhumeni 2002-yilidin buyan tonuydighan dini ölima shundaqla istanbuldiki Uyghur ilim-meripet wexpisining re'isi hebibulla küseni merhumening jinaza namizida merhume toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Men bu singlimiz bilen 2002-yili chet elde oqush püttürüp ürümchige barghanda tonushqanidim, u özi bek janliq ayal idi, u ürümchi 2-yolning kocha aptobusni heydeytti. Ijtima'iy jem'iyette ayallarni teshkillep dini we milliy sorunlarni uyushturushqa janliq we alahide küch chiqirip aktip xizmet qilatti. Kéyin chet elge chiqip türkiyege kelgendin kéyinmu din, weten millet dewasi üchün aldinqi septe aktipchanliq bilen xizmet qilidighan bir qérindishimiz idi” .

RFA/Arslan

Hebibulla küsenining bildürüshiche, merhume ölüp kétishning aldida börek késelliki sewebidin doxturxanida yétip qalghan bolup, jiddi qutquzush bölümige kirip qalghanda xelq ammisigha muraji'et qilip maddiy yardem chaqiriqi élip bérilghan iken. Pütün dunyadiki Uyghurlar u chaqiriqqa awaz qoshup qollash netijiside üch töt kün ichide bir milyon liradin artuq meblegh i'ane qilinip, doxturxana chiqimliri ötelgen iken.

Hebibulla küseni bu heqte mundaq dédi: “A'ishe qérindishimizning doxturxana chiqimliri üchün yardem chaqiriqi élan qilinish bilenla üch töt kün ichide pütün dunyadin awstraliye, kanada we türkiyediki Uyghur xelqimiz yardem qildi. Bir milyon liradin artuq pul yighildi, kéyin u ayal özi téléfon qilip yardem chaqiriqini toxtitishni telep qilghanidi, démek din, weten, millet üchün köyünüp xizmet qilghan her qandaq kishini xelqimiz hergiz untup qalmaydu” .

Biz yene merhume bilen istanbulda bille ötken sherqiy türkistan nuzugum jem'iyitining re'isi munewwer özUyghur xanim bilen söhbet élip barduq.

Munewwer özUyghur xanim Uyghur dewasi yolida nurghun xizmet-pa'aliyetlerni a'ishe xanim bilen birge uyushturup élip barghanliqini, ayallarni heriketlendürüsh xizmetlerde aktip wezipe ötigenlikini bildürdi we “Heqiqeten weten dése yüriki köyidighan, janliq, wijdanliq qérindishimiz idi, uning wapati manga bek tesir qildi”, dédi.

Biz merhumening hayati toghrisida pikir qarashlirini élish üchün merhumning yéqin dostliridin qelbinur arman xanim bilen söhbet élip barduq.

Qelbinur xanim, ayishe xanim bilen 2014-yilliri istanbulda tonushqanliqini, a'ishe xanimning Uyghurlargha öz tarixini ögitish üchün wichet arqiliq sherqiy türkistan tarixini awazliq oqup weten ichidiki Uyghurlargha anglatqanliqini bildürdi.

Qelbinur xanimning bildürüshiche, merhume yene “Toy qilay” dégen namda bir tor béket échip nurghun Uyghur qiz-oghul yashlarning toy qilip a'ile qurushigha wasite bolghan iken.

Qelbinur xanimning bildürüshiche, merhume uzun waqittin buyan börek késellikige giriptar bolup dora ichiwatqan iken, merhume yene hem öpke késelliki we ashqazan késellikigimu giriptar bolghaniken. Eng axirida börek késili éghirlap ketken bolup doxturxanida jiddiy qutquzush bölümige kirip qalghan iken.

Igilinishiche merhume a'ishe yasin 1971-yili ürümchide tughulghan bolup, ürümchidiki 20-ottura mektepte oqughandin kéyin shopurluq kespide oqup kéyin ürümchide bir mezgil kocha aptobusi heydigen iken. Merhume 2014-yili a'ilisi bilen birge türkiyege köchüp kélip istanbulgha olturaqlashqan iken.