Shinjang tébbiy uniwérsitét oqughuchiliri namayish qildi

Shinjang tébbiy uniwérsitéti mudiri xalmurat oqughuchilargha medeniy kiyinish toghrisida terbiye bermekte. 2014-Yili aprél, ürümchi.

Xitay hökümitining Uyghurlarning saqal qoyush, chümbel artish, hijab kiyishini “Diniy ashqunluqning simwoli” dep qarap basturushni kücheytkendin kéyin, diniy tüste kiyin'gen hijablan'ghanlarning hökümet binaliri doxturxana, gaz qachilash ponkiti qatarliq jama'et sorunlirigha kirishini chekleydighan uqturush, buyruqlarmu meydan'gha kelgen idi. Bu xil cheklimiler hetta aliy bilim yurtliridimu yolgha qoyulushqa bashlighan bolup, shinjang tébbiy uniwérsitétimu yéqinda mushu türdiki belgilime chiqirip, oqughuchilarning diniy tüs alghan, diniy belgisi bar kiyim-kécheklerni kiyishi, zinnet buyumlirini taqishini chekligen idi. 12-May küni chüshtin kéyin mezkur uniwérsitétidiki 60 neper etrapida Uyghur oqughuchi mektepning bu xil yolsiz cheklimilerge naraziliq bildürüp namayish qilghan. Mezkur uniwérsitét oqughuchilirining radi'omizgha yollighan bu heqtiki uchurlirigha asasen muxbirimiz igiligen melumatlar déqqitinglarda bolsun.

Ürümchidiki shinjang tébbiy uniwérsitéti yéqinda belgilime chiqirip, oqughuchilarning diniy tüs alghan, diniy belgisi bar kiyim-kécheklerni kiyishini, zinnet buyumlirini taqishini chekligenliki heqqide ötken hepte xewer bergen iduq.
Belgilimide oqutquchi-oqughuchilarning diniy tüs alghan kiyim-kéchek kiyip, bash kiyim we zibu-zinnetlerni taqap mektep qorusigha, oqutush binasi, ashxana, yataq binasi, kutupxana qatarliq ammiwi sorunlargha kirishini birdek men'i qilghan. Shuning bilen birge, dersxana, tejribixana, imtihan meydani we yighin'gha birdek yalangwashtaq kirishi telep qilin'ghan. Mezkur belgilime, Uyghur oqughuchilar arisida ghulghula qozghighan. Oqughuchilarning rad'i'omizgha yetken inkasliridin ötken hepte bezi oqughuchilar mekteptiki oqutush binasi aldida sükütte turup naraziliq bildürüshni pilanlighanliqi melum idi.

Uniwérsitéttiki ismini ashkarilimighan oqughuchilarning radi'omizgha melum qilishiche, oqughuchilar sükütte turup qarshiliq körsitiptu yenila mektepning bu xil yolsiz cheklimilirini tosup qalalmighandin kéyin 12-may küni chüshtin kéyin mezkur uniwérsitéttiki bir qisim Uyghur oqughuchilar naraziliq bildürüp namayish qilghan. Emma naraziliq bildürüp toplan'ghan oqughuchilar mektep da'iriliri teripidin téz arida tarqitiwétilgen.

Weqedin xewerdar oqughuchilarning bu heqtiki melumatigha qarighanda düshenbe küni tébbiy uniwérsitéti mudérliridin xalmurat ghopur bashlamchiliqidiki on'gha yéqin Uyghur oqutquchi we mektep rehberliri özliri biwasite mektep ashxanisi we merkizi oqutush binalirining aldida posta turup yaghliq atqan yaki diniy tüste kiyin'genlerni birdek tamaq yéyishtin we dersxanigha kirishtin tosqan, öz xahishi boyiche kiyinishtin ibaret bilim élishqa héch zit kelmeydighan bu addiy erkinlikining nöwette bu aliy bilim yurtida bolsa bilim élish üchün waz kechmise bolmaydighan tallash bolup qalghinigha qayil bolmighan oqughuchilar naraziliqini bashta munazirilishish, qarshilishish we sükütte turush arqiliq ipadilepmu baqqan. Emma mektep mudirliri oqutquchilarning qopalliq bilen tenbih bérishi, rohiy bésim qilishi hetta mekteptin mejburiy chékindürüsh tehditlirige uchrighan oqughuchilar netijide merkiziy oqutush binasi aldida yighilip namayish qilghan, naraziliq bildürgen oqughuchilar sani 60 etrapida bolup, mektep rehberliri we oqutquchilarning xizmet ishlishi bilen tézdin tarqitilghan emma cheklime bikar qilinmighan.
Biz oqughuchilar yetküzgen bu uchurgha asasen seyshenbe küni tébbiy uniwérsitét amanliq bölümige téléfon qilip melumat élishqa tirishtuq.

-Tünügün 12-may oqughuchilar mektepning kiyim heqqidiki cheklimisige naraziliq bildürüptiken bu ish qandaq bir terep boldi?
-Siz nedin uruwatisiz?
-Erkin asiya radi'osidin, muxbir men.
-Bu ish jimiqip qaldimu?
-Naraziliq tünügün bir künla boldimu?
-Yaq bir qanche kün'ghu.
-Oqughuchilarni tutqan ehwal barmu?
-Bizmu anche uqmiduq, mektep özi chiqarghan özliri qarar chiqarghan ish bu.
-Bu belgilime mexsus yaghliq chigken, saqal qoyghan oqughuchilargha qaritip chiqirilghanmu?
-He shundaq oxshaydu.
-U balilar narazi bolghandin kéyin bésiqturushqa siler arilashmidinglarmu?
Bésiqturghidekmu ish yoq. Bu yerde mektepte ashxanigha derwazidin kirgüzidu emesmu, hazir shuninggha ashu....
Saqchining gépi tügimeyla téléfon üzülüp qaldi.

Biz tébbiy uniwérsitét oqughuchilarni bashqurush bölümige téléfon qilip belgilimining qachan chiqirilghan we qachandin bashlap yolgha qoyuwatqanliqini soriduq, téléfon'gha bashta bir xitay közetchi jawab qildi:
-Shinjang tébbiy uniwérsitéti oqughuchilarning kiyinishini bashqurush heqqide bir belgilime chiqardimu?
-Shundaq chiqarghan.
-Belgilimige xilap kiygenlerni dersxana, ashxana, kutupxanilargha kirgüzmemdu?
-Shundaq qiliwatidu.
Bu belgilime qachandin bashlap yolgha qoyuluwatidu?
-Poyiz wogzalida ish chiqqandin kéyinla, etisi mektep yighin échip békitken.
-Oqughuchilarning\ tünügünki naraziliqimu mushu belgilime tüpeylidinmu?
-Shundaqqu deymen.
Bu xitay xadim téléfonni bashqa bir Uyghurgha tutquzdi:
-Siz qaysi idarining?
-Men muxbir erkin asiya radi'osidin.
-Siler arilashmidishnglarmu namayishqa?
-Men uqmaymen uninggha mektep teshwiqat bölümi jawab bérishi kérek.
Siz jawab bérelmemsiz?
-Mektepke kélip shulardin sorisingiz jawab béridighanlar bar.

Yene bezi oqutquchilarning inkasigha qarighanda ötken heptidin bashlap shinjang tébbiy uniwérsitét tarmaqliri, doktor ashti xalmurat ghopur qatarliqlar bashchi bolup, siniplargha kirip oqughuchilargha medeniy kiyinish, diniy tüstiki kiyimlerni kiymeslik heqqide mexsus terbiye ishleshni kücheytken, mektep munasiwetlik tarmaqliri yene oqughuchilar arisida hijablan'ghan 65 neper qiz oqughuchini tizimgha élip ulargha mexsus terbiye béridighan oqutquchilarni seplep idiyiwi xizmet ishlewatqan bolup, ularning yaghliqini béshidin éliwétish üchün bir hepte möhlet bérip bir heptigiche yene idiyisi tazilanmay yaghliqini almighanda mekteptin qoghlinidighanliqini éytip bésim ishlitiwatqan iken.