Heptilik xewerler (25 - dékabirdin 31 - dékabirghiche)
Mxbirimiz jüme
2010.12.31
2010.12.31
Bu yil 84 yashqa kirgen erzdar abduréhim mollek aka yer mesilisi bilen 12 - qétim yene béyjinggha keldi.
Erzdar abduréhim mollek aka aqsu wilayiti onsu nahiyisi qizil déhqanchiliq meydanidin bolup, u, ilgiri béyjinggha 11 qétim erz qilip kelgen idi.
Abduréhim mollek aka 4 ayning aldida béyjingdin tutup kétilgendin kéyin, yéngi meydan bashliqi uningdin tartiwélin'ghan 220 yerning peqet 70 mosini hel qilip bergen. Abduréhim aka buningdin razi bolmighan.
U, qolidin ketken yérini toluq qayturuwélish meqsitide ötken hepte béyjinggha 12-qétim kélip, erzini qaytidin bashlighan.
Xitay merkiziy hökümiti Uyghur élide élip bérilidighan muqimliq xizmitining nishani belgilep, Uyghur éli "muqimliqigha asasiy xewpning milliy bölgünchiliktin kélidighanliqi" ni tekitligen.
Yighinda xitay hökümiti 10 yildin buyan Uyghur élige qarita ishlitilip kéliwatqan " térrorluqqa qarshi küresh qilish" atalghusi alahide tilgha élinmighan.
Doktor erkin ekremning qarishiche, xitay hökümitining 2001- yilidin buyan küchep teshwiq qiliwatqan " térrorluqqa qarshi küresh" atalghusini tekitleshni birdinla peseytishi xelq'ara weziyettiki özgirish bilen munasiwetlik bolup, bu Uyghur élide basturush heriketlirining yene bir dewrge kirgenlikidin dérek béridiken.
"Jyangsu qanunchiliq géziti" ning xewer qilishiche, jyangsuning jün'en sot mehkimisi 2011 - yil ichide, siyasiy iradisi qet'iy bolghan bir türküm sotchilarni, Uyghur rayonigha yardemge ewetmekchi.
Xewerde bu sotchilarning peqet yerlik sotchilarni terbiyileydighanliqi, yétekleydighanliqi, muhim délolarni teng muzakire qilip birlikte qarar chiqiridighanliqi bildürülgen.
Norwégiyide yashawatqan Uyghur ziyaliyliridin, sabiq adwokat bextiyar ependining qarishiche, Uyghur rayonigha sotchi ewetish Uyghur rayonida "5-iyul namayishi" gha a'it bésilip yatqan délolarning köplüki we uning murekkepliki bilen munasiwetlik iken.
24- Dékabirdin 26- dékabirghiche stokholimda élip bérilghan islam mesililiri ilmiy muhakime yighinida Uyghur mesilisi muzakire qilindi.
Islam mesililiri ilmiy muhakime yighini shimaliy yawropa islam birlikining orunlashturushi we shwétsiye memliketlik islam jem'iyitining sahibxaniliqida yilda bir qétim ötküzülüwatqan idi.
Yighin'gha shimaliy yawropa elliri we bashqa musulman döletliridin musulman mutexessisler teklip qilin'ghan bolup, Uyghurlargha wakaliten wstraliyidin diniy zat abdusalam qarim teklip qilin'ghan.
Yighinning kün tertipi boyiche, abdusalam qarim Uyghur mesilisi boyiche doklat berdi we sherqi türkistan heqqide teyyarlighan filimni körsetti.
Uningdin kéyin sözge chiqqan qahire uniwérsitétining léktori doktor raghép el sarjaniy Uyghurlargha yardem bérishning 11 türlük teshebbusini otturigha qoydi.
Xitay hökümiti xitay merkiziy xelq radi'o istansisi qarmiqidiki Uyghurche anglitish waqtini 16- dékabirdin bashlap 18 sa'etke uzartti.
Weziyet közetküchilirining qarishiche, mezkur Uyghurche chastota xitay hökümet axbaratining bir qismi bolup, yenila xitay kompartiyisining teshwiqat qorali süpitide ishlitilidiken.
Merkiziy xelq radi'o istansining Uyghurche anglitishi 1956 - yili 10- dékabir bashlan'ghan bolup, uzun yil künige bir sa'et anglitish bérip kelgen idi.
Xitay hökümiti ötken yilidin bashlap xitaydiki her derijilik axbarat wasitilirige sélinidighan mebleghni köpeytip, xitay kompartiyisining teshwiqat salmiqini ashuridighanliqini uqturghan idi.
Bizge kelgen uchurlargha qarighanda, bu yil 4 -ayda ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi shinjang uniwérsitéti rus tili sinipining oqughuchisi pezilet ekberge 2 yil kéchiktürüp ijra qilinidighan ölüm jazasi bergen.
Pezilet ekber eslide qorghas nahiyisining süydüng baziridin bolup, oqush bilen ürümchige kelgen we a'ile qiyinchiliqi tüpeyli oqushni toxtitip, yallinip ishlimekte iken.
Melum bolushiche, pezilet ekber 2009- yili 5 -iyul dostliri bilen birlikte namayishqa qatnashqan iken. Pezilet ekber, "5 -iyul weqesi" din 2 ay kéyin tutqun qilin'ghan we bu yil 4 -ayning axirlirida échilghan bir qétimliq mexpiy sotta, qatilliq jinayiti bilen eyiblen'gen. Radi'omizgha yollan'ghan inkasta, pezilet ekberning sotta qandaq qilmishlar bilen eyiblen'genliki heqqide melumat bérilmigen.
12- Ayning 29-küni yaponiye t b s téléwiziye qanilida élip bérilghan "xitay démokratiyilishishke yüzlinemdu?" namliq munazire programmisida Uyghur mesilisi otturigha qoyuldi.
Yaponiyidiki dangliq kino cholpini kitano takéshi ependi riyasetchilik qilghan bu programmigha, sabiq yaponiye hawa armiyisi bash qomandani toshiyo tamogami ependi we xitay xelq qurultiyi qanun komitéti mutexessisi ju yawley qatarliq nopuzluq xitay mutexessisliri qatnashqan.
Xitay mutexessisler xitayni aqlap nurghunlighan pakitsiz sözlerni otturigha qoyghan. Yaponiyining sabiq hawa armiyisi bash qomandani tamogami ependi söz élip, xitayning tarixtiki musteqil dölet sherqiy türkistan we tibetni bésiwélip, assimilyatsiye qilishqa bashlighanliqini bildürgen.
Undin bashqa, munazire sorunidiki yaponiye parlamént ezaliri xitay hökümitining Uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh siyasitini eyiblep, munazirige chüshken xitay siyasiy mulahizichilirini osal ehwalgha chüshürüp qoyghan.
"Shinjang xewerler tori" ning xewer qilishiche, Uyghur élide 12- ayning 10 -küni yene "yüz künlük qattiq zerbe bérish herikiti" bashlan'ghan.
Heriketke "qebih zorawanliq jinayetlirining aldini élish we uninggha qaqshatquch zerbe bérish herikiti" dep nam bérilgen. J x nazaritining bu heriket heqqidiki uqturushida, chong kölemlik ammiwi weqelerning aldini élishmu qattiq telep qilin'ghan.
Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning qarishiche, bu xildiki heriketler ezeldin Uyghurlarni basturushqa qaritilghan bolup, bu xildiki heriketler dawamida Uyghurlarning kishilik hoquqliri éghir depsende qilinip kelgen.
Erzdar abduréhim mollek aka aqsu wilayiti onsu nahiyisi qizil déhqanchiliq meydanidin bolup, u, ilgiri béyjinggha 11 qétim erz qilip kelgen idi.
Abduréhim mollek aka 4 ayning aldida béyjingdin tutup kétilgendin kéyin, yéngi meydan bashliqi uningdin tartiwélin'ghan 220 yerning peqet 70 mosini hel qilip bergen. Abduréhim aka buningdin razi bolmighan.
U, qolidin ketken yérini toluq qayturuwélish meqsitide ötken hepte béyjinggha 12-qétim kélip, erzini qaytidin bashlighan.
Xitay merkiziy hökümiti Uyghur élide élip bérilidighan muqimliq xizmitining nishani belgilep, Uyghur éli "muqimliqigha asasiy xewpning milliy bölgünchiliktin kélidighanliqi" ni tekitligen.
Yighinda xitay hökümiti 10 yildin buyan Uyghur élige qarita ishlitilip kéliwatqan " térrorluqqa qarshi küresh qilish" atalghusi alahide tilgha élinmighan.
Doktor erkin ekremning qarishiche, xitay hökümitining 2001- yilidin buyan küchep teshwiq qiliwatqan " térrorluqqa qarshi küresh" atalghusini tekitleshni birdinla peseytishi xelq'ara weziyettiki özgirish bilen munasiwetlik bolup, bu Uyghur élide basturush heriketlirining yene bir dewrge kirgenlikidin dérek béridiken.
"Jyangsu qanunchiliq géziti" ning xewer qilishiche, jyangsuning jün'en sot mehkimisi 2011 - yil ichide, siyasiy iradisi qet'iy bolghan bir türküm sotchilarni, Uyghur rayonigha yardemge ewetmekchi.
Xewerde bu sotchilarning peqet yerlik sotchilarni terbiyileydighanliqi, yétekleydighanliqi, muhim délolarni teng muzakire qilip birlikte qarar chiqiridighanliqi bildürülgen.
Norwégiyide yashawatqan Uyghur ziyaliyliridin, sabiq adwokat bextiyar ependining qarishiche, Uyghur rayonigha sotchi ewetish Uyghur rayonida "5-iyul namayishi" gha a'it bésilip yatqan délolarning köplüki we uning murekkepliki bilen munasiwetlik iken.
24- Dékabirdin 26- dékabirghiche stokholimda élip bérilghan islam mesililiri ilmiy muhakime yighinida Uyghur mesilisi muzakire qilindi.
Islam mesililiri ilmiy muhakime yighini shimaliy yawropa islam birlikining orunlashturushi we shwétsiye memliketlik islam jem'iyitining sahibxaniliqida yilda bir qétim ötküzülüwatqan idi.
Yighin'gha shimaliy yawropa elliri we bashqa musulman döletliridin musulman mutexessisler teklip qilin'ghan bolup, Uyghurlargha wakaliten wstraliyidin diniy zat abdusalam qarim teklip qilin'ghan.
Yighinning kün tertipi boyiche, abdusalam qarim Uyghur mesilisi boyiche doklat berdi we sherqi türkistan heqqide teyyarlighan filimni körsetti.
Uningdin kéyin sözge chiqqan qahire uniwérsitétining léktori doktor raghép el sarjaniy Uyghurlargha yardem bérishning 11 türlük teshebbusini otturigha qoydi.
Xitay hökümiti xitay merkiziy xelq radi'o istansisi qarmiqidiki Uyghurche anglitish waqtini 16- dékabirdin bashlap 18 sa'etke uzartti.
Weziyet közetküchilirining qarishiche, mezkur Uyghurche chastota xitay hökümet axbaratining bir qismi bolup, yenila xitay kompartiyisining teshwiqat qorali süpitide ishlitilidiken.
Merkiziy xelq radi'o istansining Uyghurche anglitishi 1956 - yili 10- dékabir bashlan'ghan bolup, uzun yil künige bir sa'et anglitish bérip kelgen idi.
Xitay hökümiti ötken yilidin bashlap xitaydiki her derijilik axbarat wasitilirige sélinidighan mebleghni köpeytip, xitay kompartiyisining teshwiqat salmiqini ashuridighanliqini uqturghan idi.
Bizge kelgen uchurlargha qarighanda, bu yil 4 -ayda ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi shinjang uniwérsitéti rus tili sinipining oqughuchisi pezilet ekberge 2 yil kéchiktürüp ijra qilinidighan ölüm jazasi bergen.
Pezilet ekber eslide qorghas nahiyisining süydüng baziridin bolup, oqush bilen ürümchige kelgen we a'ile qiyinchiliqi tüpeyli oqushni toxtitip, yallinip ishlimekte iken.
Melum bolushiche, pezilet ekber 2009- yili 5 -iyul dostliri bilen birlikte namayishqa qatnashqan iken. Pezilet ekber, "5 -iyul weqesi" din 2 ay kéyin tutqun qilin'ghan we bu yil 4 -ayning axirlirida échilghan bir qétimliq mexpiy sotta, qatilliq jinayiti bilen eyiblen'gen. Radi'omizgha yollan'ghan inkasta, pezilet ekberning sotta qandaq qilmishlar bilen eyiblen'genliki heqqide melumat bérilmigen.
12- Ayning 29-küni yaponiye t b s téléwiziye qanilida élip bérilghan "xitay démokratiyilishishke yüzlinemdu?" namliq munazire programmisida Uyghur mesilisi otturigha qoyuldi.
Yaponiyidiki dangliq kino cholpini kitano takéshi ependi riyasetchilik qilghan bu programmigha, sabiq yaponiye hawa armiyisi bash qomandani toshiyo tamogami ependi we xitay xelq qurultiyi qanun komitéti mutexessisi ju yawley qatarliq nopuzluq xitay mutexessisliri qatnashqan.
Xitay mutexessisler xitayni aqlap nurghunlighan pakitsiz sözlerni otturigha qoyghan. Yaponiyining sabiq hawa armiyisi bash qomandani tamogami ependi söz élip, xitayning tarixtiki musteqil dölet sherqiy türkistan we tibetni bésiwélip, assimilyatsiye qilishqa bashlighanliqini bildürgen.
Undin bashqa, munazire sorunidiki yaponiye parlamént ezaliri xitay hökümitining Uyghur qizlirini xitay ölkilirige yötkesh siyasitini eyiblep, munazirige chüshken xitay siyasiy mulahizichilirini osal ehwalgha chüshürüp qoyghan.
"Shinjang xewerler tori" ning xewer qilishiche, Uyghur élide 12- ayning 10 -küni yene "yüz künlük qattiq zerbe bérish herikiti" bashlan'ghan.
Heriketke "qebih zorawanliq jinayetlirining aldini élish we uninggha qaqshatquch zerbe bérish herikiti" dep nam bérilgen. J x nazaritining bu heriket heqqidiki uqturushida, chong kölemlik ammiwi weqelerning aldini élishmu qattiq telep qilin'ghan.
Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishitning qarishiche, bu xildiki heriketler ezeldin Uyghurlarni basturushqa qaritilghan bolup, bu xildiki heriketler dawamida Uyghurlarning kishilik hoquqliri éghir depsende qilinip kelgen.