Ereb dunyasida idris hesenni qotquzüsh chaqiriqliri kötürülüshke bashlighan

Idris hesenni qutuldurush toghrisida erebler teripidin échilghan tor yighinidin körünüsh. 2021-Yili 25-dékabir.

Ereb dunyasida idris hesenni qutuldurush we uni xitaygha tapshurup bermeslik toghrisida awazlar kötürülüshke bashlighan.

Marakesh kishilik hoquq kéngishi yéqinda marakesh hökümitini idris hesenni xitaygha ötküzüp bermeslikke chaqiriq qilghan.

Marakesh memliketlik kishilik hoquq kéngishi, marakesh sotining idris hesenni xitaygha qayturush qararigha qarshi yéziq shekilde bayanat élan qilghan. Marakesh memliketlik kishilik hoquq kéngishining re'isi amine bu'ayash, marakeshning b d t ning qiyin-qistaqqa qarshi turush kélishimnamisige imza qoyghan dölet ikenlikini eskertip, idris hesenni xitaygha qayturmasliqqa chaqriq qilghan.

Yene bir tereptin yéqindin buyan marakeshlik ijtima'iy pa'aliyetchiler ijtima'iy taratqularda “Idris hesenning xitaygha qayturulushigha qarshi turimiz” namliq ijtima'iy taratqu pa'aliyiti qozghap, nurghun kishilerning qollishigha érishken.

Marakesh ölimalar birlikimu idris hesenni xitaygha qayturmasliqqa chaqriq qilghan. Ular chaqiriqida islamiy qérindashliq we musulmanliq jehettin, bir musulman dölitining idris hesendek bir musulmanni xitaydek ati'ést, kommunist döletke qayturup bérishining haram ikenliki heqqide petwa chiqarghan.

25-Dékabir küni merkizi istanbuldiki “Xelq'ara peyghember eleyhissalamni qoghdash we qollash jem'iyiti” ning uyushturushi bilen idris hesenni qotquzüsh toghrisida tor yighini échilghan. Tor yighin'gha mezkur jem'iyetning re'isi doktur muhemmed saghir, marakesh ölimalar birlikining mes'ulliridin rizwan nafi'i, bir qisim ereb tetqiqatchilar, pa'aliyetchiler we zhurnalistlar bolup, 230 din artuq kishi tor arqiliq qatnashqan.

Tarixchi, yazghuchi muhemmed ilhamiy tor yighinida mundaq dégen: “Sherqiy türkistanliq idris hesen ereb diyaridin, ottura-sherq we marakeshtin bek yiraq bir yerdin kelgen biri bolsimu, biz uni yaxshi körimiz. Biz uning üchün du'a qilimiz, uning üchün ökünimiz we uning erkinlikke chiqishini telep qilimiz, chünki biz dini qérindash we bir ümmetning ezalirimiz.”

Marakesh ölimalar birlikining ezaliridin rizwan bin nafi'i elmekki mundaq dégen: “Bizning dölitimizge kilip panahlan'ghan bir musulmanni xitaygha qayturwétish heqiqetenmu bizni chongqur qayghugha salidu. Xususen u kishi dölitimizge wiza bilen kirdi. Bir kishige wiza bérish shu dölet tereptin u kishining bixeterlikige kapaletlik qilghanliq bolidu. Biraq marakesh hökümiti u kishi (idris hesen) ni tutqun qildi. Kéyin xitaygha qayturush qararini chiqardi. Hökümetning bu qilmishi marakeshning asasiy qanunini buzushqa orun'ghanliq hésablinidu. Biz hökümetning bu xataliqni tonup, idris hesenni xitaygha qayturush qarardin waz kéchishini ümid qilimiz, hökümet bu délodiki xataliqida héch bir shekilde özini aqliyalmaydu.”

“Xelq'ara peyghember eleyhissalamni qoghdash we qollash jem'iyiti” ning re'isi muhemmed saghir mundaq dégen: “Bu mesile musulman bir kishining qanunluq wiza bilen marakeshke kirgenlikige bérip taqilidu. Wiza bergenlik qanuniy jehettin marakeshke kirgen kishining bixeterlikige kapaletlik qilishni üstige alghanliq bolidu. Biz marakesh padishahini we bashqa dölet rehberlirini özlirining himaysi astidiki bu musulman (idris hesen) ni xitaygha qayturwetmeslikni we uning bixeterlikini qoghdishni telep qilimiz.”

En'giliyede yashaydighan ereb yazghuchi proféssur exmet bin rashid bin se'id, xelq ammisini uyushturup marakesh hökümitige bésim peyda qilidighan imza toplash pa'aliyiti élip bérishni otturigha qoyghan. U mundaq dégen: “Marakesh hökümitidin qérindishimiz idris hesenni xitaygha qayturup bermeslikini telep qilimiz. Marakesh hökümitining idris hesenni xitaygha qayturmasliqi toghriliq ijtima'iy taratqularda imza toplash pa'aliyiti élip barsaq, bu pa'aliyet awam xelq teripidin hökümetke bésim peyda qilidu. Biz bu pa'aliyetni meniwiy jehettin qollash bilen birge, pa'aliyet üchün kéterlik maddiy chiqimlarni üstimizge alimiz.”

Adwokat doktur bessam sehyoni, marakesh dölitining qanunida dini we yaki siyasiy mesilige chétishliq kishilerni qayturwétishning dölet qanunigha xilap ikenlikini tekitlep, mundaq dégen: “Men marakesh dölitining qanunliri toghriliq izdendim. Döletler arisdiki kélishimlerde ‛jinayetchilerni ötküzüp bérish qanuni‚ mewjut, biraq jinayetchini ötküzüp bérishte eger u térorluq mesilisige chétishliq bolsa bu ayrim mesile. Halbuki, marakesh asasiy qanunining 721-maddisigha asasen diniy we yaki siyasiy mesilisige chétishliq kishilerni qayturup bérish marakeshning qanunigha xilaptur. Biz bu qanunni asas qilip turup, idris hesenni qoghdap qélish üchün hökümetke bésim ishiltishimiz kérek.”

Bu tor yighin'gha qatnashqan sherqiy türkistan ölimalar birlikining re'is wekili mexmutjan damollam, Uyghurlar mesilisini qollap idris hesen'ge köngül bölgen pütkül ereb musulmanlargha öz teshekkürini bildürgen.

Idris hesenning ayalimu söz qilip, bu yighinni uyushturghan we idris hesenning erkinlikke chiqishi üchün tirishchanliq körsetken pütkül insanlargha teshekkür éytidighanliqini ipadiligen.

Ötken hepte xelq'ara kechürüm teshkilati bayanat élan qilip, eger xitaygha qayturulsa, qiyin-qistaqqa uchrash tehditige düch kélidighanliqi éniq bolghan idris hesenni xitaygha qayturmasliq heqqide chaqiriq qilghan idi.

Idris hesenning ayali buzeynur xanim üch perzenti bilen ikki heptin buyan her küni dégüdek istanbuldiki marakesh konsolxanisi aldigha chiqip yoldishini sürüshte qiliwatqan bolsimu, emma konsolxana xadimliri bu mesilide jawab bérishtin bash tartip kelmektiken.

Biz idris hesen toghrisida melumat élish üchün istanbuldiki marakash konsolxanisigha téléfon qilghan bolsaqmu, emma ular téléfonni almidi.

Idris hesen 2012-yilidin buyan a'ilisi bilen türkiyede yashawatqan bolup, u bu yil 19-iyul küni marakeshke barghanda, marakesh da'iriliri teripidin kasabilanka ayrodromida tutqun qilin'ghan idi.

Közetküchiler, eger idris hesen xitaygha qayturulsa, uning qattiq qiyin-qistaqqa uchraydighanliqi, uzun muddetlik qamaqqa yaki ölüm jazasigha höküm qilinidighanliqidek éhtimalliqlarni otturigha qoyup, marakesh da'irilirini agahlandurmaqta.