Firansuz pa'aliyetchi: “2016-Yil Uyghur kishilik hoquq mesilisige quchaq achidighan bir yil bolidu”

Mutexessis dénis griémar ependi ishxanisida. 2015-Yili 30-dékabir, parizh.

Uzun yillardin buyan firansiyediki Uyghur pa'aliyetlirini yéqindin qollap kéliwatqan sabiq firansiye parlamént ezasi, kishilik hoquq mutexessisi dénis géri'émar xitaydin qoghlan'ghan muxbir ursula xanim weqesi sewebidin Uyghur mesilisiningmu firansiyede keng tonulghanliqini we buning 2016-yilida Uyghur kishilik hoquq mesilisige ijabiy bir weziyet hazirlaydighanliqini bildürdi. Firansiye Uyghur jem'iyiti re'isi erkin ependimu firansiye hökümet ezalirining ursula xanimni qollash üchün imza yighiwatqanliqini bildürdi.

Firansuz muxbir ursula xanim 17-noyabir, firansiyede neshrdin chiqidighan “Lobs” zhurnilida Uyghurlar heqqide maqale élan qilip, xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan “Térrorluqqa qarshi turush” herikitige qarita gumaniy köz qarishini otturigha qoyghan.

U maqaliside, bay kömür kanda yüz bergen hujumning xitay hökümiti ilgiri sürgendek “Xelq'ara jihad teshkilatigha baghlan'ghan térrorluq herikiti” emes, belki yerliklerning hökümetke bolghan naraziliqidin kélip chiqqan öch élish herikiti ikenlikini bayan qilghanliqi üchün xitay hökümitining resmiy axbarat wasitiliri hem shundaqla xitay tashqi ishlar ministirliqi teripidin ochuq-ashkara tenqid qilin'ghan we térrorluqni qollash bilen eyiblen'gen idi.

Xitay tashqi ishlar ministirliqi uning wizisini yéngilap bérishni ret qilip, uninggha 31-dékabirdin ilgiri xitaydin chiqip kétishni buyruq qilghan. Mezkur weqe dunya miqyasida zor inkas qozghidi. Herqaysi xelq'ara axbarat wasitiliri, kishilik hoquq organliri ursulaning Uyghurlar heqqidiki maqalisi seweblik chiqiriwétilgenlikini xewer qildi we Uyghurlar heqqide türlük munaziriler élip bérildi.

Sabiq firansiye parlamént ezasi, iqtisadshunas, kishilik hoquq mesililiri mutexessisi dénis ependim ziyaritimizni qobul qilip aldi bilen muxbir ursula xanim heqqide toxtilip: “Ursula xanim ilgiri xitayda on yil xizmet qilghan, xitay tilini pishshiq bilidu. Junggoni we xen millitini yaxshi chüshinipla  qalmastin belki shinjang, tibet, mongghul mesililirigimu pishshiq. Shunga yéqindin buyanqi alte yil jeryanida bu heqte köpligen maqallarni élan qilghan” dédi.

Dénis hazirqi waqitning özide ursula xanim mesilisi bilen teng dunya miqyasida kötürülüwatqan Uyghur kishilik hoquq mesilisige bolghan omumiy qiziqish weziyettin élip éytqanda 2016-yilining Uyghur kishilik hoquq mesilisi üchün xeyrlik bir yil bolidighanliqi heqqide özining tolimu ümidwar ikenlikini bildürüp: “Ursula xanim mesilisi sewebidin Uyghurlarning öz tupraqlirida boghuluwatqan awazi dunyagha yene bir qétim qaytidin anglitildi. Uyghurlarning kishilik hoquq mesililiride saqliniwatqan türlük tereplerni biz  xelq'ara jem'iyetke izchil anglitip kelgen bolsaqmu, lékin bir qisim kishiler buninggha anche diqqet qilmidi. Emdilikte bolsa dunya biz dewatqan Uyghur élidiki kishilik hoquq depsendichilikining heqiqiy mahiyitini we xitay dölitini muxbir ursula xanim mesilisidin toluq chüshinip yetti. Men shundaq éytalaymenki, 2016-yil Uyghur kishilik hoquq mesilisi üchün keng quchaq achidighan bir yil bolidu dep qaraymen”, dédi.

U sözide: “Xitay hökümiti yéqindin buyan Uyghur élide élip barghan Uyghurlarni basturush, öltürüsh, qirghin qilish ehwali toghrisida xelq'ara jem'iyet uchursiz qiliwatqan bir peytte muxbir ursula xanim bay weqesige munasiwetlik weqelerni anglitish arqiliq bu yerde yoshurun némilerning yüz bériwatqanliqini bildürdi” dédi
Mutexessis dénis yene, firansiye hökümitining bu mesilige bolghan qarshi qarimaqqa  anche küchlük bolmighandek körünsimu biraq, qandaqtur bir küch yeni awam xelqning küchi hökümetni arqa tereptin heriketlendürüp xitay hökümitige firansiyeni bir nerse dégüzüshke türtke boluwatqanliqini éytti.

Firansiye Uyghur jem'iyitining re'isi erkin ablimitning bildürüshiche, firansiye hökümet ezaliri bir qanche kündin buyan  xitay hökümitining tenqidige uchrighan muxbir ursula xanimni qollash yüzisidin imza toplash pa'aliyitini bashlighan bolup, bu pa'aliyetke Uyghur mesilisini qollighuchi bir qisim parlamént ezalirimu aktip ishtirak qilghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan erkin ablimit bu heqte uchur berdi.

Erkin ablimit firansiyediki nopuzluq metbu'at we téléwiziye qanallirining  Uyghurlar heqqide tarqitiwatqan xewerliridiki bezi mulahizilerning Uyghurlar üchün tolimu paydiliq ikenliki üstide toxtaldi.

Bu heqte toxtalghan dénis ependim, ursula xanim mesilisi arqiliq Uyghur mesilisini firansiye jem'iyitige anglitishning  bu nahayiti yaxshi bir ish bolghanliqi,  shunga Uyghur teshkilatliri we kishilik hoquq pa'aliyetchilirining bu pursetni gheniymet bilishi kéreklikini bildürdi.

U, yene muxbir ursula xanim mesilisi bilen teng firansiye jem'iyitidiki kishilerning Uyghur mesilisige bolghan qiziqishining téximu yuqiri pellige kötürülüwatqanliqini bayan qildi.

Firansiye muxbiri ursula xanim mesilisi yalghuz firansiye metbu'atliridiki qiziq nuqtilardin biri bolupla qalmastin, belki yaponiye metbu'atlirimu bu heqte xewer bergen. Yaponiyedin chiqidighan nopuzluq gézitlerdin “Sankén shimbun géziti” ning 28-dékabir sanidimu  bu heqte tepsiliy xewer bérilgen idi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.