Xu jya: “Qishliq tetilde ilham toxtining béyjingdiki a'ilisi uni yoqliyalmaydu”

Ilham toxti xitay da'iriliri teripidin “Milliy qutratquluq we döletni parchilash” jinayiti bilen muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqigha we ürümchi türmiside jaza mudditi ötewatqinigha top-toghra 4 yil boldi.

Ilham toxti 4 yildin buyan, “Saxarof erkinlik mukapati” qatarliq xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha namzat qilip körsitildi. Uninggha ilgiri-kéyin bolup, “Barbara goldsimis erkin yézish mukapati”, “Martén ennalis kishilik hoquq mukapati”, “Waymar kishilik hoquq mukapati qatarliq” xelq'araliq mukapatlar bérildi. Bu yil ilham toxtini 2018-yilliq “Nobél tinchliq mukapati” gha namzat qilip körsitish teyyarliq xizmetliri élip bérilmaqta.

Pütkül dunya ilham toxti mesilisige köngül bölüwatqan bir shara'itta, xitay da'iriliri uninggha a'it herqandaq uchurni qamal qilip, uning a'ilisi we uruq-tuqqanlirining sirt bilen bolghan alaqisini qattiq nazaret astigha almaqta.

Tonulghan kishilik hoquq pa'aliyetchisi, 2008-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning sahibi xu jya ependi xitay hökümitining nazariti astida béyjingdin radiyomiz ziyaritini qobul qilip, ilham toxtining béyjingdiki a'ilisining eng yéngi ehwallirini anglatti.

2-Féwral küni xu jya ependi téléfonining yenila xitay saqchilirining nazaritide turuwatqan ehwalda radiyomiz ziyaritini qobul qiliwatqanliqini bildürüp, özining 12-yanwar küni chüshtin kéyin doxturxanidin chiqipla ilham toxtining béyjingdiki ayali güzelnur we baliliri bilen körüshkenlikini bildürdi.

Xu jya ependi yene özining ilham toxtining baliliri bilen körüshüsh pursitining asan emeslikini bildürüp mundaq dédi: “Aldinqi yérim yilda nobél tinchliq mukapatining sahibi lyu shawbo ependining ölümi seweblik menmu üzlüksiz nazaret astida turdum. 12-Yanwardiki körüshüshimiz méning yérim yildin buyan tunji qétim bu a'ile ezaliri bilen shu qeder yéqin ariliqta turup yüzturane körüshüshüm boldi, men buningdin tolimu söyündüm.” 

Xu jiya ependi yene 2017-yili yazliq tetilde Uyghur diyarining weziyiti jiddiyliship ketkenliki üchün güzelnur bilen balilirining yurtigha qaytalmighanliqi we ürümchi türmisidiki ilham toxtinimu yoqliyalmighanliqini bildürdi. U, bu yil qishliq tetil mezgilide Uyghur diyaridiki qattiq teqipler sewebidin güzelnur xanim bilen balilirining ilham toxtini yoqlash üchün ürümchige baralmaydighanliqini bildürdi.

Xu jya mundaq dédi: “Bilishimche, bultur 19-qurultay échilghanliqi sewebidin shinjang da'iriliri rayonda qattiq bixeterlik tedbirliri aldi. U yerning weziyiti jiddiyliship ketkini üchün güzelnurning yurtidiki tughqanliri ularning tetil mezgilide Uyghur diyarigha qaytishini tosqan iken. Güzelnurning bildürüshiche, u yerning weziyitidiki jiddiylik sewebidin güzelnur we balilar bir yérim yildin buyan Uyghur diyarigha qaytalmaptu. Ürümchige bérip türmide jaza mudditi ötewatqan ilham toxtinimu yoqliyalmaptu. Hazir shinjang weziyiti yenila shundaq ching. Shunga sizge béreleydighan uchurummu bu yil qishliq tetil mezgilide ular shinjanggha qaytalmaydu. Qishliq tetilni yenila béyjingda ötküzidu.”

Xu jya ependi yene ilham toxti tutqun qilin'ghandin buyan, Uyghur diyarida her xil nazaret we bésimlar kücheytilgini üchün, güzelnurning aldinqi yili yurtigha qaytishtin ilgiri ilham toxti bilen yéqin dostluq munasiwitide bolghan béyjingdiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliri bilen bolghan téléfon uchur alaqisini üzüwétishke mejbur bolghanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Güzelnur manga aldinqi yili shinjanggha qaytishning aldida téléfonidin woysér, wang lishyong we méning téléfon, ündidar qatarliq alaqe uchurlirimizni öchürüwétishke mejbur bolghanliqini bildürdi. Chünki shinjangda tekshürüsh qattiq iken. Yolda kétiwatqan herqandaq kishining téléfoni tekshürülidiken. Shunga güzelnur her qétim yurtigha qaytqinida tughqanliri uning béyjingda ishlitiwatqan téléfonini ishlitishige yol qoymaydiken. Men elwette güzelnurning endishisini chüshinimen. Chünki ilham toxtining atushtiki bir tughqinining téléfonidin ilhamning resimi chiqip qalghini üchün uning tutqun qilin'ghanliqini bilimen.” 

Xu jya ependi yene ilham toxti tutqun qilin'ghandin buyan güzelnur we balilargha qaritilghan nazaret kücheytilip, bu a'ilige herqandaq bir Uyghurning yéqinlishishqa jür'et qilalmaydighan weziyet shekillen'genlikini, güzelnur we balilarning yégane, yardemsiz qalghanliqini bildürüp, bu ehwalning güzelnur we balilargha éghir rohi bésim keltürgenlikini ilgiri sürdi.

U munularni tekitlidi: “Ilham toxti tutqun qilin'ghandin kéyin, güzelnur uni yoqlash üchün shinjanggha barghinida we kelginide men dawamliq ayrodromgha chiqattim. Shu qétim güzelnurni körginimde uning yighlap halidin ketken ehwalini körüp yürikim shu qeder échishqan idi. Hazir bu a'ilige béyjingdiki Uyghurlar bérishtin qorqidu, güzelnur we balilar yégane, yardemsiz qaldi. Mana bu ehwallar méning yürikimni téximu ézidu. Ilhamning chong oghli baburni bu qétim körginimde xéli chong bolup qaptu. Emma dadisi tutqun qilin'ghandin buyan bu a'ilige kelgen bésimlar sewebidin bolsa kérek, babur kemsöz, oychan bolup qaptu. Güzelnurning ehwali téximu nachar. Bultur 10-dékabir ilham toxtigha ‛waymar kishilik hoquq mukapati‚ bérilgenliki heqqidiki xewerni yetküzey dep téléfon qilghinimda, téléfonumni alghan oghli babur apisi güzelnurning qattiq aghrip qalghanliqini bildürgen idi. Shu künidiki güzelnur bilen bolghan téléfon söhbitidin uning bu a'ilining éghir iqtisadiy yüki we her xil rohi bésimlar sewebidin aghrip qalghanliqini bilgen idim. Ilham toxti tutqun qilin'ghandin buyan güzelnurni da'im yighlap yürgen halettila körimen. Bu yillarda uning külkisi yoq déyerlik bolup ketti. Mana, bu ehwallar méni ensiritidu we yürikimni ézidu.”