Д у қ рәһбәрлири венгирийәдә туран, һон қурултийиға вәкил әвәтиш мәсилисини сөзләшти

Д у қ муавин рәислиридин үмид агаһи билән пәрһат муһәммиди әпәндиләр йеқинда венгирийәдә зиярәттә болуп, туран қурултийи вә хәлқара һон қурултийи баш штабида муһим учришишларни елип барған. Улар бу җәрянда келәр ай венгирийәдә ечилидиған мәзкур икки қурултайға уйғур вәкиллирини әвәтиш мәсилисини сөзләшкән һәмдә венгирийәдики бир қисим әрбаблар билән көрүшүп, уйғурларниң нөвәттики вәзийитидин мәлумат бәргән.

Улар 22-июл күни башланған 3 күнлүк венгирийә зияритини ахирлаштуруп, 24-июл күни мюнхенға қайтип кәлгән иди. Д у қ муавин рәиси пәрһат муһәммиди әпәнди зияритимизни қобул қилғанда, алди билән венгирийәдә елип берилған бу қетим зиярәтниң мәқситини изаһлиди.

Мәлум болушичә, бу йил 8-айниң 11-, 14-күнлири венгирийә пайтәхти будапештта 6-нөвәтлик туран қурултийи чақирилидикән. Туран қурултийи 2006-йили қурулған болуп, һәр 2 йилда бир чақирилидиған бу қурултай тунҗи қетимлиқ паалийитини шу йили һонлар қурултийи билән биргә өткүзгән. Шу қетимқи паалийәткә бирқанчә йүзмиң һон-түрк нәсиллик хәлқләр қатнашқан, уйғурларму тәклип бинаән қатнишип, тунҗи қетим һон тупрақлирида ай-юлтузлуқ көк байрақни ләпилдәткән. Уйғурлар билән һонларниң мунасивити, айрилип миң йилдин кейин мана мушу һәйвәтлик қурултайда қайтидин башланған. Шундин кейин һәр йили өткүзүлидиған туран қурултийиға уйғурларму қатнишип, өзлириниң тарихи қан -қериндашлириға кимликини тонутуп кәлмәктә.

Қурултай муавин рәиси үмид агаһи әпәнди, бундин 10 йил илгири уйғурлар билән һонларниң мунасивәт риштини бағлиған шәхсләрдин бири болуп, у алди билән бу тарих һәққидә қисқичә чүшәнчә берип өтти.

Үмид агаһи әпәнди бу қетимқи зиярити әснасида, венгирийәдики бир қисим муһим әрбаблар билән көрүшкәнликини тилға алди.

Венгирийә ақсөңәкләр җәмийитиниң әзаси, узун йиллардин бири уйғурлар мәсилисини венгирийәдә тәшвиқ қилип, уйғур вә һонларниң қан қериндашлиқ мунасивитини әслигә кәлтүрүш үчүн зор күч сәрп қилған яниш әпәнди, д у қ ниң бу икки рәһбирини қобул қилғанда өзиниң уйғур хәлқигә болған һөрмәт вә салимини билдүрди.

У мундақ дәйду: “алди билән қериндишимиз болған уйғуристан хәлқигә салам. Болупму ахирқи йилларда, венгирийә хәлқи өзиниң қан қериндиши болған уйғурларни омумйүзлүк тонуп йәтти. Биз һәқиқәтәнму бир аилиниң адәмлири, бу генетикилиқ тәкшүрүшләрдиму испатланған. Биз пәқәтла икки хил тилда сөзлишиватимиз. Мениң бовамни уйғурлар чоқум тонуйду. Униң исми ‛батур хақан‚. У һәммимизниң бовиси иди. Мәндин рабийә ханимғиму салам дәңлар. Уни йеқин кәлгүсидә венгирийәдә күтүвалимиз.”

Яниш әпәнди бу йәрдә тилға алған “батур хақан” болса, уйғур тарихчилири, җүмлидин турғун алмас әпәнди “һонларниң қисқичә тарихи” намлиқ әсиридә һәйвәт билән тәсвирләйдиған, уйғурлар иптихар билән тилға алидиған “батур тәңриқут” ни көрситиду.

Д у қ муавин рәиси пәрһат муһәммиди әпәндиму, бу қетимқи зиярәтниң нәтиҗилик болғанлиқини илгири сүрди.

Һонлар қурултийи (маҗар қурултийи) 1960-йиллири қурулған болуп, 9-нөвәтлик қурултийи бу йил 8-айниң 15-, 18-күнлири будапештта өткүзүлидикән. Һәр 7 йилда бир қетим өткүзүлидиған һонлар қурултийиға 500 әтрапида киши қанишип, қурултай рәиси вә башқа органларниң мәсуллирини сайлап чиқидикән. Һонлар қурултийиниң 40 әтрапидики дөләттә мәхсус ишханилири тәсис қилинған.

Һонлар қурултийи билән туран қурултийи биргә өткән чағларда, венгирийә байрам тәнтәнисигә чөмидикән. Дуняниң һәр йеридин кәлгән милйонға йеқин һон, түрк нәсиллик хәлқләр ортақ байрам қилидикән.

Һонлар қурултийи билән туран қурултийиниң түп пәрқи болса-һонлар қурултийи сиясий, миллий хизмәтләрни өзигә вәзипә қилған; туран қурултийи мәдәнийәт паалийәтләрни өзигә вәзипә қилған. Туран қурултийида барлиқ һон, түрк нәсиллик хәлқләр өзлириниң тарихи мәдәнийәт-сәнәт паалийәтлирини көрәк қилиду.

Хәвәрләрдә тилға елинишичә, бу йилқи туран, һон қурултийиға аз дегәндә 500 миң әтрапида киши қатнишиши мумкин икән.