Meshhur klassik eser “Etebetul heqayiq” almutada kiril yéziqida neshr qilindi

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2018.11.19
exmet-yukneki-we-qedimi-turk-medeniyiti.jpg “Exmet yükneki we qedimi türk medeniyiti” yighinidin bir körünüsh. 2018-Yil 17-noyabir almuta.
RFA/Oyghan

17-Noyabir küni almuta shehiridiki dostluq öyide “‛etebetul heqayiq‚ we qedimki türk medeniyiti” mawzusida yumilaq üstel ilmiy muhakime yighini bolup ötti.

Yunésko, yeni b d t pen, ma'arip we medeniyet teshkilati qaraxaniylar dölitining axirqi mezgilliride yashighan edib ehmet yüknekining “Etebetul heqayiq” namliq meshhur esirining istanbulda tunji qétim neshr qilin'ghanliqigha 100 yil tolush munasiwiti bilen 2018-yilini “Xelq'ara ‛etebetul heqayiq‚ yili” dep élan qilghan idi.

Bu munasiwet bilen uyushturulghan almutadiki yumilaq üstel muhakime yighinini xelq'ara türksoy teshkilati, qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi, el-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitéti sherqshunasliq fakultétining türksoy bölümi we “Turan dunyasi” jem'iyetlik fondi birlikte élip bardi. Ilmiy muhakimige Uyghur we qazaq ziyaliyliri hemde yurt-jama'etchilik qatnashti.

Yighinda sözge chiqqan jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki alimlar kéngishining re'isi, bi'ologiye penlirining doktori, proféssor mesümjan wilyamof mezkur muhakimining meqsiti, edib exmet yüknekining hayati we uning “Etebetul heqayiq” namliq esiri heqqide qisqiche toxtilip ötti.

Mezkur muhakime yighinida qazaqistan parlaménti aliy kéngishining ezasi, qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof échilish sözi sözlidi.

Birinchi bolup sözge chiqqan qazaqistan jumhuriyiti türksoy xelq'ara teshkilatining wekili, proféssor asqar turghanbayéf hazirqi waqitta türkiy tilliq xelqler üchün medeniy alaqilerning intayin muhimliqini ilgiri sürdi.

Asqar turghanbayéf Uyghurlarning qazaqistanning omumiy tereqqiyatigha munasip töhpe qoshup kéliwatqan eng aldinqi qatardiki millet ikenlikini, bolupmu bügünki künde xitay memlikitide yüz bériwatqan weqelerning xitayning ichki ishi ikenlikini, emma shundaqtimu xitaydiki Uyghurlar bilen medeniy alaqilerni saqlap qélishning zörürlükini tekitlidi. U exmet yügnekining bu esirining Uyghur kiril yéziqida tunji qétim neshr qilin'ghanliqini tebriklesh bilen birge bu eserning türkiy xelqlerning ortaq medeniyet mirasi ikenlikini ilgiri sürdi.

Andin sözge chiqqan baytursunof namidiki tilshunasliq institutining mudiri yérdén qajibékof til tetqiqatchisi ruslan arziyéf teripidin kiril yéziqida neshr qilin'ghan “Etebetul heqayiq” namliq eserning qazaqistan ilim-pénidiki chong yéngiliq ikenlikini, eyni waqitlarda akadémik ghoja'exmet sedwaqasof rehberlikidiki Uyghurshunasliq institutining köpligen ilmiy tetqiqatlarni yürgüzgen bolsimu, emma kéyinki waqitlarda bu institutning yépilip ketkenlikidin qattiq epsuslinidighanliqini otturigha qoydi.

Mezkur yighinda yene el-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitéti sherqshunasliq fakultéti türksoy bölümining bashliqi töreli qidir, turan uniwérsitétining proféssori ablet kamalof we bashqilar qaraxaniylar döliti dewridiki medeniyet, tarixiy weziyet we türkiy xelqlerni birleshtüridighan amillar heqqide öz pikirlirini otturigha qoydi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan baytursunof namidiki tilshunasliq institutining mudiri, filologiye penlirining doktori yérdén qajibékof qaraxaniylar memlikitide yashighan ulugh mutepekkurlarning türkiy xelqler medeniyitining tereqqiyatigha, ularning birlishishige we ortaq idiyesining qéliplishishigha qoshqan töhpilirining intayin zor ikenlikini ilgiri sürdi.

U mundaq dédi: “Yighinda omumen Uyghur xelqining türkiy xelqlerning shekillinish tarixigha qoshqa töhpisi heqqide söz boldi. Bu intayin muhim mesile. Chünki türkiy xelqlerning étno-siyasi we étno-medeniyet jehettin qéliplishishigha Uyghur xelqining qedimki zamanda bolsun yaki ottura esirlerde bolsun, qoshqan ülüshi zor. Uyghur xelqining tarixini, tilini bilmey, medeniyitini tetqiq qilmay turup heqiqetenmu türkshunas bolush mumkin emes. Chünki Uyghur xelqining öz küchi bilen yighqan milliy xasiyetliri we qediriyetliri türkiy xelqlerning qediriyetliri üchün bir ülge.”

Ziyaritimizni qobul qilghan el-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitéti sherqshunasliq fakultéti türksoy bölümining bashliqi, dotsént töreli qidir “Etebetul heqayiq” kitabigha toxtilip, mundaq dédi: “Bu kitabning bashqa kitablardin perqi shuningdiki, bu kitabning yeshmisi peqet bir tildila emes, belki qazaq, türk we Uyghur tillirida chiqiwatidu. Bügünki zamanda islam medeniyiti heqqide talash-tartishlar, uni burmiliniwatqan qilmishlar we éqimlar mewjut. Bu kitab ene shulargha jawab béridu.”

Töreli qidir yene hazirqi oqughuchilar we yashlar üchün bu kitabning terbiyewi ehmiyitining intayin zor ikenlikini alahide tekitlidi.

Almuta shehiridiki “Mir” neshriyat öyi teripidin kiril yéziqida neshr qilin'ghan “Etebetul heqayiq” namliq bu kitab jem'iy 104 bet bolup, uni tilshunas ruslan arziyéf ependi neshrge teyyarlighan. Bu kitabni neshr qilishqa hamiyliq qilghan kishi “Turan dunyasi” jem'iyetlik fondining mudiri karlin mexpirof bolup, kitab barliq Uyghur tilliq mekteplerge tarqitilmaqtiken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.