مىرسۇلتان ئوسمانوف ئۆمرىنىڭ ئاخىرقى ۋاقىتلىرىغىچە ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتىنى داۋاملاشتۇرغان

مەرھۇم مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندى قەدىمكى ئۇيغۇرچە ۋە چاغاتايچە قول يازمىلار توغرىسىدا تەتقىقات ئېلىپ بارغان بېرلىن دۆلەت كۇتۇپخانىسى.

ئاتاقلىق تىلشۇناس، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ۋە دىئالېكتلىرى تەتقىقاتىدىكى داڭلىق ئۇستاز، چاغاتاي تىلى تەتقىقاتىغا زور تۆھپىلەرنى قوشقان ۋە تۈركولوگىيە ساھەسىدە يۈزلىگەن ئۇيغۇر ۋە چەتئەللىك تەتقىقاتچىلارنى تەربىيەلىگەن مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندى 2017-يىلى 12-ئاينىڭ 1-كۈنى سەھەردە ئۈرۈمچىدە 88 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتتى. ئۇ، ھايات ۋاقتىدا ياشىنىپ قالغانلىقىغا قارىماي كۆپ ساندا ئۇيغۇرچە ۋە چاغاتايچە قول يازمىلارنى تېپىپ ئۇيغۇر تەتقىقات خەزىنىسىگە قوشقان.

بۇ ھەقتە تېلېفون زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلغان تىلشۇناس، ئۇنىڭ كۈيئوغلى دوكتور ئابلەت سەمەت ئەپەندى، مەرھۇم مىرسۇلتان ئوسمانوفنىڭ ئۆمرىنىڭ ئاخىرقى يىللىرىدا چەتئەلگە چىقىش پۇرسىتىگە ئىگە بولغانلىقىنى، ئۇنىڭ بۇنى پۇرسەت دەپ بىلىپ، تۈركىيەدە، بېرلىن ۋە ۋىيېنا كۇتۇپخانىلىرىدا ساقلىنىۋاتقان قەدىمكى ئۇيغۇرچە ۋە چاغاتايچە قول يازمىلار توغرىسىدا تەتقىقات ئېلىپ بارغانلىقىنى بايان قىلدى.

مىرسۇلتان ئوسمانوف 85 يېشىدا گېرمانىيەنىڭ بېرلىن دۆلەت كۈتۈپخانىسىغا بېرىپ ئىزدىنىش نەتىجىسىدە بۇرۇن ئوسمانلىچە ياكى تاتارچە دەپ تىزىملىنىپ قالغان قول يازمىلارنى ئۇيغۇرچە دەپ تىزىملىتىپ، بەزىلىرىنى كۆپەيتىپ ئۇيغۇر دىيارىغا ئېلىپ كېتىپ ياش تەتقىقاتچىلارنىڭ تەتقىق قىلىشىغا سۇنغان. دوكتور ئابلەت سەمەت ئەپەندى بۇ ھەقتە توختالدى.

11-ئەسىردە ئۆتكەن مۇتەپەككۇر يۈسۈپ خاس ھاجىپ يازغان «قۇتادغۇ بىلىك» ناملىق ئەسەرنىڭ مىسىر، پەرغانە ۋە ۋىيېنا نۇسخىلىرى مەۋجۇت بولۇپ، مىرسۇلتان ئوسمانوف 85 ياشقا كىرىپ قالغىنىغا قارىماي ئاۋسترىيەنىڭ پايتەختى ۋىيېناغا بېرىپ، دۆلەت كۇتۇپخانىسىدا ساقلىنىۋاتقان نۇسخىسىنى يېڭىدىن شەرھىلەشكە تىرىشقان بولسىمۇ ئۆمرى يار بەرمىگەن.

دوكتور ئابلەت ئەپەندى، مەرھۇم ئۇستاز مىرسۇلتان ئوسمانوف ئەپەندىنىڭ گوللاندىيە، شىۋېتسىيە ۋە ئەنگلىيەدە ساقلىنىۋاتقان چاغاتايچە قول يازمىلارنىڭ كۆپىنى ئۆز كۆزى بىلەن كۆرۈپ چىققانلىقىنى، بايان قىلدى.

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ۋە دىئالېكتلىرى تەتقىقاتىدىكى داڭلىق ئۇستاز، چاغاتاي تىلى تەتقىقاتچىسى مىرسۇلتان ئوسمانوف ئۇيغۇرشۇناسلىق ساھەسىدە يۈزلىگەن ئۇيغۇر ۋە چەتئەللىك تەتقىقاتچىلارنى تەربىيەلىگەن. دوكتور ئابلەت سەمەت ئەپەندى بۇ ھەقتە توختالدى.

مەرھۇم مىرسۇلتان ئوسمانوف قەدىمكى ئۇيغۇر تىلى، شۇنداقلا چاغاتاي تىلى تەتقىقاتىدىكى يېڭىلىقلىرى تۈركىيەدىكى تۈركولوگلارنىڭ تەقدىرلىشىگە ئېرىشتى. تونۇلغان تۈركولوگ، پروفېسسور دوكتور ئوسمان فىكرى سەرتقايا ئەپەندى ئۇنىڭغا يۇقىرى باھا بېرىپ مۇنداق دېدى: «ئۇ، ‹قۇتادغۇ بىلىك› نى يېڭىدىن تەرجىمە قىلغان ئىدى. ئۇنىڭ قەدىمكى ئۇيغۇر ئېلىپبەسى بىلەن ئەرەب ئېلىپبەسى بىلەن يېزىلغان نۇسخىسىنى يېڭىدىن تەرجىمە قىلدى. رېشىت رەخمەتى ئارات ئوقۇغان بەزى سۆز-ئىبارىلەرنىڭ ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىكى مەنىسىنى ئاساس قىلىپ تۇرۇپ تەرجىمە قىلدى».

پروفېسسور دوكتور ئوسمان فىكرى سەرتقايا ئەپەندى، مىرسۇلتان ئوسمانوفنىڭ 86 يېشىغا كىرگەندىمۇ يېڭى كىتابى نەشر قىلىنغان بۈيۈك ئالىم ئىكەنلىكىنى بايان قىلىپ مۇنداق دېدى: «ئۆزىنىڭ قاراخانىيچە، چاغاتايچە ۋە ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى ھەققىدە قىممەتلىك ئەسەرلىرى بار ئىدى. بۈيۈك بىر ئالىم ئىدى. 88 يېشىدا ئالەمدىن ئۆتتى، ئەمما 86، 85 يېشىدىكى ۋاقىتلىرىدا نەشىرىياتلاردا كىتابلىرى نەشردىن چىققان ئىدى. ئۇ، ئورنىنى تولدۇرغىلى بولمايدىغان ئۇلۇغ ئالىم ئىدى».

ئىستانبۇلدىكى بېيكەنت ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى مەغپىرەت كامال يۇنۇسوغلى خانىم مىرسۇلتان ئوسمانوفنى ئۇيغۇرلارنىڭ مەڭگۈ ئۇنتۇمايدىغانلىقىنى، چۈنكى ئۇ تەتقىقاتلىرى بىلەن ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قەلبىدە چوڭقۇر ئورۇن ئالغانلىقىنى تەكىتلىدى.

مىرسۇلتان ئوسمانوف تۈركىيەدىمۇ ياخشى تونۇلغان تۈركولوگ بولۇپ، تۈركىيە تىل تەتقىقات ئىدارىسى مۇدىرى پروفېسسور دوكتور مۇستافا قاچالىن ئەپەندى ئۆز ئىدارىسىنىڭ تور بېتىدە مەخسۇس ماتەم خېتى ئېلان قىلىپ، مىرسۇلتان ئوسمانوفنىڭ ۋاپاتىنىڭ تۈركولوگىيە ساھەسى ئۈچۈن زور بىر يوقىتىش بولغانلىقىنى تەكىتلىدى. قىزى ئايسىمانىڭ ئېيتىشىچە، مەرھۇمنىڭ ۋاپات بولغانلىق توغرىسىدىكى خەۋەر تارقالغاندىن كېيىن دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى تونۇلغان تۈركولوگلار تېلېفون قىلىپ، خەت يېزىپ ئۆز تەزىيەلىرىنى بىلدۈرۈشتى.