Қазақистанлиқ уйғур язғучилири: яшлиримиз бүгүнки әдәбиятимизға вәкиллик қиливатамду?

Солдин оңға: абдулҗан азнибақийеф, молутҗан тохтахуноф, шаирәм баратова, әхмәтҗан-һашири, вилям молотоф хатирә сүрәттә. 2012-Йили, алмата.

Мәлумки, бир әсирлик тарихқа игә қазақистан уйғур әдәбияти, болупму өткән әсирниң 70-вә 90-йиллири өз тәрәққиятиниң гүллиниш дәврини баштин кәчүргән иди. Әмма кейинки йиллири бир қатар талантлиқ шаир вә язғучиларниң аләмдин өтүши униң бүгүнки әһвалиға өз тәсирини йәткүзди.

Бүгүнки уйғур әдәбиятида әнә шуларниң изини бесип келиватқан яш иҗадкарлар барму? уларниң әсәрлири заман роһиға җаваб бериватамду? яшларға ғәмхорлуқ қилиниватамду?

Қазақистан язғучилар иттипақи йенидики уйғур әдәбияти кеңишиниң башлиқи, язғучи вә драматорг әхмәтҗан һашириниң пикричә, яш язғучиларниң һазирқи уйғур әдәбиятиға вәкиллик қилиши үчүн, улар өз алдида һәм омумән уйғур әдәбияти алдида турған вәзипилирини яхши чүшиниши, буниңға җавабкарлиқ билән қариши лазимдур. Ә. Һашири уйғур әдәбияти кеңишиниң яшлар әдәбиятиға қилған әң чоң ғәмхорлуқлириниң бири юқири тәләп икәнликини билдүрүп, мундақ деди: “пәқәт қаттиқ тәләптә өгиниш билән, бизниң талантлиқ яшлиримиз көп меһнәтни тәләп қилидиған маһарәтни өзләштүрәләйду. яш язғучилиримизниң диққитини алдимизда турған чоң вәзипиләргә җәлп қилип келиватимиз. Бу вәзипиләрниң әң муһими қәһриман замандашлиримизниң қияпитини бәрпа қилиш бурчидур. Һәқиқий миллий әдәбиятқа муһәббәт бағлиған алий билимлик, мустәқил қазақистан яшлири молутҗан тохтахуноф, шаирәм баратова, вилям молутоф вә башқилардур.”

Ә. Һашири юқирида исми аталған яш язғучиларниң бир қатар җумһурийәтлик мукапатларға еришкән, айрим шеирий топламлирини нәшр қилған һәм мавзулар даирисиниң кәңлики, ой-сезиминиң чоңқурлуқи, қабилийитиниң юқирилиқи билән кәң китабхан аммисиға яхши тонулған язғучилар икәнликини илгири сүрди. У яшларға ғәмхорлуқ қилиш мәқситидә уйғур әдәбияти кеңиши йенидики “қутадғу билик” әдәбий бирләшмисидә язғучилиқ маһарәт дәрсиниң давам қиливатқанлиқини оттуриға қоюп, йәнә мундақ деди: “яшларниң ‛арзу булақлири‚ дегән топлими бар. Бу топлам һазирчә чиққини йоқ. Униңға мумкинчиликимиз йоқ. Омумән уйғур язғучилириниң әсәрлири дөләт тапшурмиси билән чиқмайватиду. яшларға қандақ ғәмхорлуқ көрситиливатиду дегәндә, талантлиқ шаир вилаям молутоф җумһурийәтлик дөләт мукапатини елишқа муйәссәр болди. Улар шундақла чоң тәнтәниләргә, мушаириләргә қатнишип туриду. Йоруқ көргән китабларниң көпи тиҗарәтчиләр арқилиқ чиқиватиду. Буму узаққа бармас дәп ойлаймән. Демәк әдәбиятимиз юқири баһаға игә әмәс. Келәчәктә ундақ баһаға еришип қелиши мумкин дегән ойлар бар.”

Талантлиқ шаир илахун җәлилоф яшлар әл келәчики болғанлиқтин, уларни һәр тәрәплимә йетилгән, вәтәнпәрвәр шәхсләр қилип тәрбийиләшниң зөрүрлүкини оттуриға қоюп, мундақ деди: “яш иҗадкарларға ғәмхорлуқ, мәслиһәт, йолйоруқ көрситиш керәк. Чүнки һәр қандақ талантму ғәмхорлуққа моһтаҗ болиду. Бу җәһәттә кеңәш әдәбиятидики әһвални әсләп өткән орунлуқ. У чағда яшларниң бирәр әсири мәтбуатта йоруқ көрүп қалса, бу чоң вәқәгә айлинип, у әдәбият пешвалириниң диққәт мәркизигә елинатти. Улар өз тәҗрибилири билән ортақлишатти. яшларму йиғинчақлиққа, өгинишкә, тинимсиз издинишкә тиришатти. Шуңлашқа яш иҗадкарлар синақ мәктипидә чениқип, әсәрлириму сүпәтлик чиқатти. Һазир язғучиларму, шаирларму көпәйди. Бу хушал боларлиқ һаләт. Әмма уларниң әсәрлирини оқуғанда көпчилики ‛хәп‚ дегүзүпму қойиду. Мән көптин бери иҗадини байқап йүргән яш шаирларму бар.”

И. Җәлилоф болупму бу җәһәттә вилям молутоф, абдулҗан азнибақийеф, шаирәм баратова, тәқдир октәброф қатарлиқ яш шаирларниң алдинқи сәптә келиватқанлиқини, уларға болған ғәмхорлуқни күчәйтиш лазимлиқини тәкитлиди.

Зияритимизни қобул қилған кейинки әвладниң талантлиқ вәкиллиридин бири, язғучи вә шаир телман нурахуноф яш иҗадкарларниң өз әсәрлиридә йеңи заман көрүнүшлирини, уйғур хәлқиниң һаяти, тәқдиригә беғишланған шеирлири билән көзгә көрүнүп келиватқанлиқини илгири сүрди. У шундақла в. Молутоф, ш. Баратова охшаш топниң алдида келиватқан талантлиқ яш иҗадкарларни шеирийәт саһәси бойичә шуғуллинип келиватқан кәспий шаирлар дәп аташқа болмайдиғанлиқини ейтип, буни мундақ дәп чүшәндүрди: “һазирқи шаирлиримизниң һәммисини һәвәскар шаирлар дәп атишимиз керәк. Чүнки уларниң бу йили китаби чиқса, 4-5 йиллардин кейин уларниң китаблири чиқамду, я чиқмамду дегән мәсилиму туриду. Буниң сәвәби немидә дегән чағда, өзлириниң иҗадини көрситидиған бир мәтбуатниң йоқлуқи яки кәмлики болуп һесаблиниду. Иккинчидин, яшлиримизниң һәр хил саһәләрдә ишләватқанлиқи.”

Т. Нурахунофниң пикричә, һазирқи уйғур әдәбиятидики җиддий мәсилиләрниң йәнә бири уйғур әдәбиятиниң проза саһәсидә иҗад қиливатқан яшларниң йоқниң орнида болуши. У чоң әвладлар, йәни әллик яштин юқиридикиләр арисида бу саһәдә иҗад қиливатқан әдибләр болсиму, лекин әлликтин төвән яштикиләр ичидин уларни издәп тепишниң бәк қийин икәнликини илгири сүрүп, мундақ деди: “һәтта һекайә яки новеллилар биләнму мәвсумлуқ яки мәтбуатларда көрүнүватқан бирәр яш язғучиму йоқ. Бу, әлвәттә, бизниң бүгүнки әдәбиятимиздики әң қийин мәсилиләрниң бири. Қазақистан уйғур әдәбиятиға вакаләтлик қилиш бу келәчәк яшлиримизниң истиқбалиға, талантиға бағлиқ. Әгәр җиддий шуғуллинип, өзлириниң язғанлирини көпчилик оқурмәнләрниң диққитигә һавалә қилип, шуларниң алқишиға еришәлисә, демәк әтики күндә әдәбиятимизда бир намайәндә пәйда болди, дәп ейталаймән”.

Игилишимизчә, қазақистан уйғур әдәбиятиниң бу саһәсидә илгири зия сәмәди, һезмәт абдуллин, турған тохтәмоф охшаш атақлиқ язғучилар өзлириниң салмақлиқ әсәрлирини қалдуруп кәткән. Һазирқи күндә бу йөнилиштә әхмәтҗан һашири, алимҗан бавдиноф, гүлбәһрәм хошайева, авут мәсимоф, телман нурахуноф қатарлиқ бир топ язғучилар үнүмлүк ишлимәктә.