“Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitab istanbulda neshr qilindi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2018.08.20
turkiye-kitab-ummetlik-wetenperwerlik-milletchilik.jpg “Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitabning muqawisi.
RFA/Erkin Tarim

Türkiyede Uyghur nopusining köpiyishige egiship neshriyatchiliq pa'aliyitimu küchiyishke bashlidi. Yéqinqi yillardin béri Uyghur tilida köplep eserler neshr qilinishqa bashlidi. Yéqinda “Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitab istanbuldiki teklimakan Uyghur neshriyati teripidin neshr qilindi. Bir mezgil misirdiki ayn shems uniwérsitétida oqutquchiliq qilghan abduraxman jamal kashigheri yazghan mezkur eser: “Muqeddime, wetenperwerlik we ummetchilik chüshenchisi, islam ümmiti atalghusi, islam, millet we wetenperwerlik, eqide we weten-millet, hijret we muhajir uqumi, namayish qilish zulumgha qarshi turushning bir wasitisi ”dégendek bir qatar mezmunlarni öz ichige alghan. 64 Bettin terkib tapqan “Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitab toghrisida téximu tepsiliy melumat igilesh üchün kitabning aptori doktor abduraxman jamal kashigheri ependi, se'udi erebistandiki Uyghur ziyaliysi sirajidin ependi we enqerediki istratégiyelik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependiler bilen söhbet élip barduq.

Doktor abduraxman jamal kashigheri ependi kéyinki yillarda Uyghurlar arisida peyda bolghan oxshimaydighan éqim we köz qarashlarni toghra izahlap. Uyghurlarning birlik we ittipaqliqigha paydiliq bolush üchün bu kitabni yazghanliqini éytti.

Wetenperwerlik, milletchilik, ummetchilik, Uyghur mesilisi, sherqiy türkistan dewasi we birlik-ittipaqliqni emelge ashurush qatarliq uqumlar Uyghurlar arisida uzun yillardin béri munazire qilinip kéliwatqan uqumlar hésablinidu. Kéyinki yillarda bu munazire téximu küchiyishke bashlidi. Hetta bezi uqumlarning éniq bolmasliqi Uyghurlar otturisida ziddiyet peyda qilishqa bashlidi. Doktor abduraxman jamal qashliri ependi bu kitabida wetenperwerlik bilen milletchilikning islam dini bilen bolghan munasiwiti toghrisida toxtalghanliqini tilgha aldi.

Doktor abduraxman jamal qashliri ependi Uyghurlarning milliy kimlikini xalighanche özgertkili bolmaydighanliqini, musulmanliqning Uyghurlarning kéyin qobul qilghan medeniy kimliki ikenlikini bu ikkisini ziddiyetleshtürüshning din'gha xilap ikenlikini bayan qildi.

Undaqta islam kimliki qandaq shekillen'gen? u, milletchilik we wetenperwerlikni inkar qilamdu? “Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitabning aptori, doktor abduraxman jamal qashliri ependi islam kimlikining eqide we medeniyet mirasi asasida shekillinidighanliqi hem islamning wetenperwerlik we milletperwerlik idiyesinimu öz ichige alidighanliqini kitabida bayan qilghan.

U, xulasilep éytqanda kitabida ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we kéyinki yillarda bezi Uyghurlarning kallisini qaymuqturuwetken hijret qatarliq uqumlarni yorutup bergenlikini bayan qildi.

Kéyinki yillarda Uyghurlar otturisida eng köp munazire qilin'ghan mesililerdin biri namayish qilish idi. Aptor kitabida bu heqtimu toxtalghan. Doktor abduraxman jamal qashliri ependi kitabtimu bayan qilip ötkendek, namayish qilishning zulumgha, naheqchilikke qarshi chiqishning wasitisi ikenlikini, shunga islam dini eqidisidin qarighandimu uning toghra ikenlikini tekitlidi.

U, Uyghurlar arisidiki bu idiye jehettiki ziddiyetning eng muhim sewebliridin birining islam dini eqidilirini yaxshi chüshenmesliktin ibaret ikenlikini bayan qildi.

Kitab toghrisida ziyaritimizni qobul qilghan enqerediki türkiye istratégiyelik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi sherqiy türkistan, musulman we Uyghur qatarliq uqumlarni öz'ara ayrip qarashqa bolmaydighanliqini bayan qildi.

Se'udi erebistandiki Uyghur ziyaliysi sirajidin ependi, doktor abduraxman jamal kashigheri ependi yazghan “Ummetchilik, wetenperwerlik, milletchilik we hijret chüshenchisi” namliq kitabning neshr qilinishining Uyghurlar üchün paydiliq rol oynaydighanliqini bayan qildi.

Kitabning aptori abduraxman jamal qashgheri ependi qeshqerde tughulghan bolup, misirdiki ayn shems uniwérsitétida magistirliq bilen doktorluq unwanliri üchün oqughan, oqush püttürgendin kéyin mezkur uniwérsitétta bir mezgil oqutquchiliq qilghan. U, 2016-yilidin tartip türkiyening istanbul shehiride turmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.