Uyghur pa'aliyetchiler 2016-yili Uyghurlar hayatida yüz bergen weqeler heqqide toxtaldi (2)

Misranim torining bashqurghuchisi tursunjan memet marshal, u 3-ayning 29-küni korlidiki öyidin tutup kétilgen.

2016-Yilning axirqi aylirida herqaysi dölet hökümetliri, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri we taratqular 2016-yilda yüz bergen zor weqeler heqqide xulase-bayanatlarni élan qilmaqta. Chet'ellerde muhajirette yashawatqan Uyghur pa'aliyetchilirimu ziyaritimizni qobul qilip, 2016-yili xelq'ara taratqularda söz témisi bolghan Uyghurlargha da'ir weqelerni tilgha élip, 2016-yilning Uyghurlar hayatida untulmas xatirilerni qaldurup ketkenlikini bildürdi.

2016-Yili Uyghurlargha qaritilghan basturush we tutqun qilish yenila küchlük bolghan

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi we qurultayning teshwiqat ishlirigha mes'ul mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependiler 2016-yili Uyghur diyaridiki tutqun qilinishning éghir bolghanliqini bildürdi.

Melum bolushiche, 2016-yili 4-ayda da'iriler uqturush élan qilip, 2016-yil 5-ayning 1-künidin bashlap Uyghurlarning bashqa yurtlargha barghanda béjirishi telep qilin'ghan “Ammigha qolayliq karta”ning bikar qilin'ghanliqini jakarlidi. Emma 2016-yili Uyghurlargha qaritilghan basturush we tutqun qilish yenila küchlük bolghan.

3-Ayning axiridin 5-ayning axirighiche bolghan mezgilde Uyghur élida az dégende 5 neper tor sahesidiki Uyghur ziyaliysi tutup kétilgen.

Ular “Misranim” torining sahibi ababekri muxter, “Misranim” torining korladiki tor bet bashqurghuchisi tursunjan memet marshal, “Baghdash” torining sahibi ekberjan esed, dangliq tor yazghuchi ömerjan hesen bozqir hemde ma'arip sahesidiki isim-sheripi téxiche delillenmigen yene bir tor yazghuchisi bolup 5 kishi iken. Bularning ichide ababekri muxterning 10-iyun küni qoyup bérilgenliki ilgiri sürülgen. Tor yazghuchisi tursunjan memet marshal 3-ayning 29-küni tutup kétilgen bolup, hazir u aqsu wilayetlik merkiziy tutup turush ornida tutup turulmaqtiken. “Baghdash” torining qurghuchisi ekberjan esed 4-ayda “Kamandiropka” gha élip kétilip, hazirghiche iz-dériki bolmighan.

RFA/Qutlan

6-Ayning 9-küni da'irilerning gu'angju sheherlik 75-ottura mektepning “Shinjang sinipi” da oquydighan 10 neper Uyghur oqughuchi tutqun qilghanliqi ashkarilandi. Adwokat tang ependining gu'angju sheherlik birinchi tutup turush ornidin élip chiqqan melumatigha qarighanda, tutqun qilin'ghan 10 neper Uyghur ottura mektep oqughuchisining hemmisi “Térror gumandarliri” süpitide tutup turulmaqtiken. Melum bolushiche, 10 neper tutqunning sekkizi oghul, ikkisi qiz oqughuchi iken. Halbuki, gu'angju sheherlik saqchixanilar bu heqte tepsiliy melumat bérishni ret qildi.

Xitay hökümiti Uyghurlarning diniy erkinlik jehette “Tarixtiki eng yaxshi weziyet” te yashawatqanliqini ilgiri sürgen. Emma 2016-yili Uyghur rayonida bir qisim Uyghurlarning diniy étiqad seweblik jazaliniwatqanliqi heqqide uchurlar igilendi.

Melum bolushiche, aqsuning onsu nahiyesining toxula yézisidiki bir kentte 3 a'ilidin 11 kishi diniy mezmundiki lénta körgenliki üchünla 2 yildin 17 yilgha qeder éghir qamaq qazasigha höküm qilin'ghan.

Kent sékrétarining bildürüshiche, jazalan'ghanlarning héchqaysisi xitay hakimiyitige qarshi herqandaq shekildiki qarshiliq herikitini oylighan yaki pilanlighanlar emes iken. Ular peqet özliri qiziqqan diniy we ijtima'iy témidiki uchurlarni tor arqiliq körgenler iken.

25-May küni üürümchi ulanbaydiki ösmürler türmiside weqe yüz bérip, az dégende 5 kishining ölgen melum bolushiche, weqe 25-may tang seher etrapida ulanbaydiki ösmürler türmiside yüz bergen bolup, uzun ötmeyla alahide saqchilar teripidin bésiqturulghanliqi delillendi. Igilinishiche, weqe ulanbay türmisidiki saqchilarning mehbuslarni namaz oqushtin tosushi we islam dinigha haqaret qilishi seweblik kélip chiqqan.

2016-Yili xitayning chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilirige qaritilghan bésimliri kücheytildi

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi we dunya Uyghur qurultiyining teshwiqat ishlirigha mesul mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependiler 2016-yilida xitay hökümtning dölet ichide Uyghurlargha qaratqan siyasiy, diniy bésimlarni kücheytish bilenla cheklenmestin, belki muhajirettiki Uyghurlagha, bolupmu Uyghur pa'aliyetchilirige qaratqan bésimlarni kücheytkenlikini bildürdi.

2016-Yili 23-april hindistan hökümiti daramsaladiki milletler we diniy guruhlarning öz-ara di'alogigha teklip qilin'ghan dolqun eysagha bérilgen wizisini bikar qilghan.

26-Aprél muxbirlarning bu heqtiki so'allirigha duch kelgen xitay bayanatchisi xu'a chünying “Hindistan hökümitining dolqun eysagha wiza bergenlikini anglighandin kéyin, munasiwetlik diplomatik qanallar arqiliq hindistan'gha étiraz bildürgen” likini étirap qildi.

Türkiye hökümitining xitayning bésimi seweblik 2016-yil 8-ayning axiri tutqun qilin'ghan Uyghur pa'aliyetchisi, jama'et erbabi abduqadir yapchanni, sot gunahsiz dep élan qilghan halettimu 2016-yil yil axirighiche qoyup bermesliki Uyghur teshkilatliri, pa'aliyetchiliri we türkiye jama'iti arisida naraziliq qozghidi.

2016-Yili chetellerdiki Uyghur teshkilatliri we Uyghur jama'itining pa'aliyetliri janlandi

Perhat muhemmidi ependi bayanida yene 2016-gerche xitay hökümitining chetellerdiki Uyghur teshkilatliri we pa'aliyetchilirige qaratqan bésimliri kücheygen bolsimu, emma Uyghur teshkilatliri we Uyghur jama'itining pa'aliyetliri köpeygenlikini bildürdi.

2016-Yili dunya Uyghur qurultiyi we bashqa Uyghur teshkilatlirining teshkillishi bilen 1985-yildiki 12-dékabir oqughuchilar namayishi, 1990-yildiki barin inqilabi, 2009-yildiki 5-iyul ürümchi weqesi, 1998-yildiki ghulja weqesi qatarliqlarni xatirilesh namayishliri ötküzülgendin bashqa, muhajirettiki Uyghur teshkilatlirining tarixiy ehmiyetlik yighinliri échilip, muhim qaralar élindi.

2016-Yil 25-26-aprél künliri gérmaniye paytexti bérlinda chaqirilghan “Uyghur musapirlar mesilisi yighini” da xitay türmisidiki meshhur Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxtini qollash guruppisi qurulghanliqi jakarlandi. Mezkur guruppa 12-dékabir gérmaniyening miyunxin shehiride ötküzülgen xelq'araliq yighinda ilham toxtini 2017-yilliq saxarof erkinlik mukapatigha körsitish we uninggha erkinlik telep qilish heqqide muhim qararlarni aldi.

2016-Yili 7-ayning 11-küni fransiyining parizh shehiride dunya Uyghur qurultiyining 5-qurultiyi chaqirildi. Mezkur qurultayda dunya Uyghur qurultiyining yéngi nöwetlik rehberlik hey'iti saylap chiqildi. Rabiye qadir xanim qurultay re'isilikige, dolqun eysa bash katipliqqa saylandi, qurultayning mu'awin re'isliri we meslihetchiler kéngishi saylap chiqilip, dunya Uyghur qurultiyining kéyinki töt yilliq xizmet pilani otturigha qoyuldi.

8-Iyul firansiye Uyghur jem'iyitining teshkillishi we bashqa kishilik hoquq teshkilatlirining hemkarlishishi bilen parizh sheherlik hökümet binasida 5-iyul weqesi we ilham toxti toghrisida ilmiy muhakime yighini chaqirildi.

2016-Yili 12-noyabir küni dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur jama'iti “Sherqiy türkistan jumhuriyet küni” ni xatirilidi. Téximu ehmiyetlik bolghini 13-noyabir küni gérmaniyediki Uyghur jama'iti daghdughiliq pa'aliyet ötküzüp, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim tewellutining 70 yilliqini tebriklidi. Bu pa'aliyetke 8 dölettin kelgen 150 tin artuq kishi qatnashti. Dunya Uyghur qurultiyining sabiq re'isi erkin aliptékin rabiye xanimgha altundin yasalghan istiqlal médali teqdim qildi hemde rabiye xanimning küresh qaynimida ötken 70 yilliq hayatigha yuqiri baha berdi. Amérika paytexti washin'giton shehiridiki Uyghur jama'itimu 2016-yili 11-dékabir küni“Amannisaxan réstorani” gha jem bolup, rabiye qadir xanim tewellutining 70 yilliqini qutlidi. Mezkur pa'aliyette rabiye xanimning hayati we küresh qaynimida ötken ömür musapisi zamandashliri teripidin eslep ötülüp, jama'et teyyarlighan güldestiler teqdim qilindi. Rabiye qadir xanimning xitay türmisidin azad bolghandin buyan Uyghur dawasi üchün élip barghan pa'aliyetlirige yuqiri baha bérildi.