Dangliq muqamshunas we kompozitor zikri elpetta Uyghur xelqining xatiriside

Ataqliq muqamshunas we kompozitor zikri elpetta (1915-1986) ning yashliq mezgilide chüshken süriti. 1940-Yillar.

Bu yil Uyghur xelqining 20-esirdiki meshhur sen'etkari we muzikanti zikri elpetta tughulghanliqining 100 yilliq xatirisidur.

Bu munasiwet bilen Uyghurlar wetinining ichi-sirti we ottura asiya elliride yashighuchi Uyghur jama'iti chongqur hörmet we séghinish bilen merhum zikri elpettani yad etmekte.

Ili xelqining sen'et buliqidin su ichip yétishken muqamshunas we kompozitor zikri elpettaning hayati 20-esirdiki Uyghur tarixining boran-chapqunluq sehipiliri bilen chemberchas baghlinip ketken.

U özining muzika tili we sen'et qorali arqiliq Uyghurlar hayatining 1930-yillardiki dawalghushlirini, 1940-yillardiki milliy inqilab kechürmishlirini shundaqla 1950-yillardin taki hayatining axirqi yillirighiche bolghan ariliqtiki achchiq tiniqlirini ipade qilishqa tirishqan.

Zikri elpetta 1930-yillarning axirlirida ili Uyghur uyushmisining terkibide qurulghan sanayi nepisening asasliq ezasi bolush süpiti bilen öz talantini namayan qilishqa bashlighan.

Shu yillarda u, bir qatar xelq naxsha-muzikilirini retlep, tertipke salidu hem shexsen özi bir qisim muzikilarni ijat qilidu. Shuning bilen bir waqitta u shu yillarda ili tiyatirida sehnileshtürülgen “Perhat-shirin”, “Ghérib-senem”, “Qanliq dagh” qatarliq dramilargha muzika ishleydu hetta bezide shexsen özi sehnide rol alidu. Bu heqte uning qizi merhum dadisining eyni yillardiki sehne hayati heqqide bezi eslimilerni radi'o anglighuchilargha teqdim qildi.

1930-Yillarning axirliridin 1940-yillarning axirlirighiche bolghan jeryan yash zikri elpetta muzika ijadiyitining eng semerilik yilliri bolghan idi. Bu yillarda u ili xelqi arisida éytilip kéliwatqan sadir palwan naxshilirining muzika we tékistlirini qayta retlep qéliplashturdi. Shuning bilen bir waqitta u yene “Qizil gül”, “Teshnamen” qatarliq naxshilarning muzikisini ishlep dangq chiqardi. Kéyinche “Ghunchem” opérasidiki bir yürüsh naxshilargha muzika ishlidi. “Zöhre janim” qatarliq dangliq naxshilarni ijat qildi. Turghun almasning “Tenlirim yapraq” dégen meshhur shé'irigha muzika ishlep xelqqe teqdim qildi.

Muqamshunas we kompozitor zikri elpettaning shu yillardiki eng chong ijadiyetlirining biri uning 1939-yili “Ruxsari” namliq muqamning asasiy qismini ishlep chiqqanliqidur. Bu heqte merhum zikri elpettaning qizi dadisining zamandashliridin tursun qaharining almatada yoruq körgen “Uyghur sen'itining simaliri” namliq kitabidiki bayanlarni alahide tilgha alidu.

Merhum zikri elpettaning muzika ijadiyetliri we hayat musapisi heqqide chongqur tonushqa ige Uyghur ziyaliyliridin arxé'olog abduqeyyum xoja bu heqte pikir bayan qilidu. U: “Kompozitor zikri elpetta ijat qilghan naxsha-muzikilar xelq arisigha singip ketti hemde xelq naxshilirigha aylinip ketti. Bundaq ehwal hemmila kompozitorlargha nésip boluwermeydu. Xelq eng yaxshi bahalighuchidur” deydu.

1944-Yili 9-ayda aqsuda turuwatqan sha'ir lutpulla mutellip zikri elpettaning “Ruxsari” muqamini ishlep chiqqanliqini anglap chongqur hayajan'gha chömidu. Sha'ir zikri elpettaning bu ijadiyitini qutluqlap “Chal sazendem” namliq muxemmesni yazidu we ghuljigha ewetip béridu.

Weten, xelq üchündur da'im bizning ishimiz,
Azad turmush ashnasi boldi her bir kishimiz,
Hör meqsetler yolida bizning oy we pikrimiz,
Harmay ijat étishtur yép-yéngini zikrimiz,
Qobul eyleng shé'irimni, siz bimalal, sazendim!

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.