Xeyr-saxawetchi we Uyghur dewasining aktip qollighuchisi muhemmed niyaz turpan 103 yéshida alemdin ötti

Enqeredin ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim teyyarlidi
2024.02.20
Haji-Muhemmed-Niyaz-Turpan-W-1024 Jama'et erbabi, xeyr-saxawetchi, sherqiy türkistan wexpisining qurghuchiliridin biri bolghan haji muhemmed niyaz turpan. Waqti orni éniq emes
RFA/Erkin Tarim

Türkiyede uzun yillardin buyan soda ishliri bilen shughullan'ghan we türkiyege kelgendin buyan Uyghur dewasini izchil halda qollap maddiy jehettin yardem qilip kelgen, tonulghan jama'et erbabi, xeyr-saxawetchi, sherqiy türkistan wexpisining qurghuchiliridin biri bolghan haji muhemmed niyaz turpan 103 yéshida alemdin ötti.

Uning eng muhim xizmetliridin biri istanbulning atashéhir rayonidiki türkistan mehellisidin zémin sétiwélip, türkistan jamesi saldurup ibadetke échishi bolghan. Shuning bilen bu yerde Uyghurlar jem bolup olturaqlashqan türkistan mehellisi berpa bolghan. U, 1980-yillarning axiridin 2000-yilighiche bolghan ariliqta Uyghur diyaridin türkiyege kelgen oqughuchilar, turar jayi yoq Uyghurlarning heqsiz turushi üchün méhmanxana saldurghan. Mezkur méhmanxanidin hazirmu Uyghurlar paydilanmaqta.

Istanbulning atashéhir rayoni türkistan mehellisidiki türkistan jamesi, istanbul
Istanbulning atashéhir rayoni türkistan mehellisidiki türkistan jamesi, istanbul
RFA/Erkin Tarim

Haji muhemmed niyaz turpanni 1968-yilidin buyan tonuydighan istanbuldiki sherqiy türkistan wexpisining sabiq bashliqi hamutxan göktürk ependi bu toghriliq melumat bérip mundaq dédi: “Haji muhemmed niyaz turpan istanbulning atashéhér rayonidiki türkistan mehellisige öy sélip Uyghurlarning bu jaygha yerlishishige zémin hazirlap berdi. U, 1980-yili bu mehellidin zémin sétiwélip, özi uzun yil se'udi erebistanda turghan bolghachqa u yerdiki Uyghurlardin i'ane toplap, 1990-yili jame insha'atini püttürüp türkistan jamesini ibadetke achqanidi. U, jamening yénigha kichik bir méhmanxana saldurup, hazirghiche turar jayi yoq Uyghurlarning heqsiz paydilinishigha sundi.”

Istanbulgha dadisi bilen yéngi kelgen waqtida turar jayi bolmighachqa uzun yil haji muhemmed niyaz turpan saldurghan méhmanxanida turghan adilyar mexsut ependi, téléfon uchuri arqiliq so'alimizgha jawab bérip, özining hazir istanbul ayrodurumda xizmet qiliwatqanliqini, dadisi bilen istanbulgha kelgen waqtida turar jayi bolmighachqa muhemmed niyaz turpan saldurghan méhmanxanida turghanliqini, muhemmed niyaz turpanning özige oxshash nurghun Uyghurgha yardem qilghanliqini, saxawetchi kichik pé'il, wetinini we millitini söyidighan ésil xisletlik zat ikenlikini bildürdi.

Muhemmed niyaz turpan, kommunist xitay Uyghur diyarigha bésip kirishtin burunla hindistan'gha hijret qilghan. Hindistanda bir mezgil turghandin kéyin se'udi erebistan'gha kélip jaylashqan. Haji muhemmet niyaz turpan a'ilisi bilen birlikte 1968-yili türkiyening istanbul shehirige kélip olturaqlashqan. Burunla wetinidin ayrilip uzun yil köp döletlerde köchüp yürgen muhemmed niyaz turpan yashliq chaghliridin tartip Uyghur dewasigha qiziqip, Uyghur dewasigha köngül bölüp kelgen. U türkiyening ichi we sirtida turghan chaghlirida iqtisadiy jehettin qéyin ehwalda qalghan Uyghurlargha maddiy jehettin yardem qilghan. Türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining pa'aliyetlirige aktip qatniship kelgen.

Menbelerge yézilishiche, u, yillarda istanbulda zor abruygha ige bolghan merhum seley haji artush, merhum ismayil haji xudawerdi we hebibullah tarim hajim qatarliq jama'et erbabliri sherqiy türkistan teshkilatlirining pa'aliyetlirige aktip qatniship dewani aktip qollighan. Muhemmed niyaz turpan eyni zamandiki sherqiy türkistan dewasining yol bashchiliridin biri eysa yüsüp aliptékin ependining yéqin sepdishi, 1978-yili istanbulda qurulghan sherqiy türkistan wexpisining qurghuchi ezasi iken.

Istanbulning atashéhir rayoni türkistan mehellisidiki türkistan jamesi, istanbul
Istanbulning atashéhir rayoni türkistan mehellisidiki türkistan jamesi, istanbul
RFA/Erkin Tarim

Muhemmed niyaz turpan meripetperwer zat bolup, 1960-yili chaghatay Uyghur edebiyati toghrisida misirning qahire shehiride neshr qilin'ghan kitabni hazirqi zaman Uyghur tilida istanbulda neshr qildurup tarqatqan. Izmirdiki ege uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat merkizi piroféssori alimjan inayet ependi bu heqte melumat bérip mundaq dédi: “Sherqiy türkistan islam jumhuriyitining rehberliridin général mexmut muhitining diniy ishlar meslihetchisi muhemmed émin islami 19601yili misirning paytexti qahire shehiride sherqiy türkistanliq sha'ir yazghuchilarning eserliridin tallap ‛türkistan edebiyatidin tallanmilar‚ namida kitab neshr qildurghan. Muhemmed niyaz turpan bu kitabni istanbulda hazirqi zaman Uyghur tilida neshrge teyyarlitip, köp sanda basturup Uyghurlargha heqsiz tarqitip bergen idi. Muhemmed niyaz turpan xeyr-saxawetchi, pidakar we her da'im weten millitining ghémini yeydighan kishi idi. Türkiyede oqughan nurghun oqughuchilargha maddiy jehettin yardem qilghanidi. Men oqughuchi waqtimda mangimu yardem qolini uzatqanidi. Yatqan jayi jennette bolsun. ”

30 Yildin buyan haji muhemmed niyaz turpan saldurghan türkistan jameside imamliq wezipisini ötewatqan murat erik'oghlu ependi, uninggha yuqiri baha bérip mundaq dédi: “Men uning bilen türkistan jameside 30 yil birge boldum. Haji muhemmed niyaz turpan akimiz hergiz ibaditini aqsatmaydighan, héchkimning könglini renjitmeydighan, sherqiy türkistanni aghzidin chüshürmeydighan, öz wetini we millitining kélechekini her da'im oylaydighan, kichik pé'il, ilim ademlirige qattiq hörmet qilidighan bir zat idi. U, ömrining axirighiche yardemge mohtaj kishilerge yardem qolini uzatti. U, iqtisadiy jehettin igilik tikligen qolida bar kishi bolsimu addiy-sadda we kichik pé'il zat idi. U yene tolimu milletperwer, teqwa we güzel xisletlik bir zat idi. Allah uning yatqan jayini jennette qilsun. ”

Haji muhemmed niyaz turpan 1921-yili turpanda dunyagha kelgen. U, hindistan we se'udi erebistanda bir mezgil turghandin kéyin1968-yili türkiyening istanbul shehiride tijariy hayatini bashlighan. U, 2024-yili 1-ayning 23-küni 103 yéshida alemdin ötti. Muhemmed niyaz turpan bir esirdin köprek sürgen hayati jeryanida Uyghurlar we Uyghur dewasi üchün zor paydiliq xizmetlerni qilghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.