Xitay da'iriliri diyarim tor béti sahibi dilshat perhat we bashqa Uyghur tor bashqurghuchilirini mexpiy sotlidi

Süret, diyarim torining qurghuchisi dilshat perhat ependining 2005 - yili www.youku.com Ni ziyaret qilghandiki süriti.

Radi'omiz igiligen uchurlardin melum bolushiche, urumchi sheherlik ottura sot mehkimisi, 22 - iyul peyshenbe küni shinjang iqtisat gézitining muxbiri gheyret niyazni sotlash bilen birlikte, yene Uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu yépiq sot achqan. Shundaqla bu xewerni axbarat orunliridin mexpiy tutqan.

Bügün diyarim tor bétining yene bir tor bashqurghuchisi, dilshat perhatning akisi dilmurat perhat ziyaritimizni qobul qilip, inisi dilshat perhat we bashqa Uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidin sot échilip ulargha höküm élan qilin'ghanliqini delillidi.

Dilmurat perhatning bildürüshiche, ötken hepte ichide ürümchi sheherlik ottura sot mehkimisi, ötken hepte Uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu sot achqan. Sot yépiq halette hem jem'iyettin mexpiy halette échilghan bolup, qolgha élin'ghan tor bet bashqurghuchilirining biwaste uruq - tughqanlirimu sottin bir kün ilgirila sot échilidighanliqi heqqidiki xewerni tapshuruwalghan.

Ziyaritimizni qobul qilghan dilmurat perhat bizge inisi dilshat perhat bultur 8 - ayda qolgha élin'ghandin buyan, a'isidikilerning inisi toghriliq héchqandaq xewer alalmighanliqini, mana bügün, özining ürümchidiki bir aghiynisidin inisi hem bashqa Uyghur tor bet bashqurghuchilirining sotlan'ghanliqi heqqidiki xewerni anglighanliqini bildürdi.

Dilmurat perhatning bildürüshiche, dilshat perhat 5 yilliq qamaq jazasigha, nijat azad 10 yilliq qamaq jazasigha, nur'eli 3 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan bolup, bashqa tor bet bashqurghuchiliri üstidinmu sot échilghan yaki échilmaqchi iken.

Bultur yazda ürümchide partlighan " 5 - iyul ürümchi weqesi"din kéyin, Uyghur aptonom rayon da'iriliri uqturush chiqirip 200 ge yéqin Uyghur tor bétini taqighan idi. 5 - Iyul weqesidin kéyin Uyghur aptonom rayonining re'isi nurbekri téliwizorda söz qilip, " Uyghur biz","diyarim"," shebnem","selkin" qatarliq Uyghur tor betlirining ismini biwaste atap, bu tor betlirini" 5 - iyul ürümchi weqesi"ning partlishida qutratquluq rolini oynighan dep eyibligen idi. Nurbekri sözide, bu tor betlirini " 2009 - yili 26 - iyun küni shawgu'en oyunchuq zawutida yüz bergen, xitay ishchilar bilen zawuttiki Uyghur ishchilar ottursidiki toqunushni, we toqunushta yüz bergen Uyghur ishchilarni urup öltürüsh weqesini bu tor betliri ziyade mubalighileshtürüp xewer qildi, " 5 - iyul ürümchi namayishi" toghriliq uqturushlar " Uyghurbiz","shebnem","selkin" tor betliride chaplinip, " 5 - iyul weqesi"ning yüz bérishide qutratquluq rolini oynidi." Dégen sözler bilen Uyghur tor betlirini eyibligen idi.

Nurbekri téliwizorda Uyghur tor betlirini eyibligendin kéyin," Uyghur biz" tor békitining sahibi, merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, musteqil tetqiqatchi ilham toxti, "diyarim"tor békitining sahibi dilshat perhat, "shebnem" tor békitining sahibi nijat azat, "selkin" tor bétining tor bashqurghuchisi obulqasim, Uyghur biz tor békitining bashqurghuchiliridin muhemmet abdulla qatarliq nurghunlighan tor bet bashqurghuchiliri hem torda maqale élan qilghan ziyaliylardin iqtisad gézitining muxbiri gheyret niyaz qatarliq nurghunlighan Uyghur ziyaliyliri hem yashlar qolgha élin'ghan idi.

Ilham toxti bultur 8 - ayda xitay mexpiyetlik idarisi xadimliri teripidin béyjingda 1 aygha yéqin tutup turulghandin kéyin qoyup bérilgen idi. Emma, weqedin kéyin, ilham toxtining her qandaq bahaniler bilen hetta ilmiy doklat yighinlirigha qatnishish üchünmu chet'elge chiqishi cheklen'gen idi. Eyni chaghda ürümchide xitay qanun organliri teripidin qolgha élin'ghan Uyghur tor bet bashqurghuchiliri bolsa qerelsiz halda xitay türmiliride tutup turulghan bolup, xitay hökümiti ulargha békitilgen jinayet heqqide bu tor bet bashqurghuchilirining uruq - tughqanliri hem metbu'at sahesige héchqandaq éniqlima bermigen idi.

Diyarim tor bétining özi en'giliyide turushluq yene bir tor bet bashqurghuchisi dilmurat perhat köp qétim erkin asiya radi'osi, en'giliye b b s agéntliqi qatarliq xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qilip, inisi dilshat perhat hem bashqa Uyghur tor bet bashqurghuchilirining ehwali heqqide dunya jama'etchilikige xewer bergen idi. U bayanida xelq'ara insan heqliri teshkilatlirining Uyghur tor betliri bashqurghuchilirining ehwaligha köngül bölüshini murajet qilghan idi. Xelq'aradiki kishilik hoquq teshkilatliri hem gherb démokratik döletlirimu xitay hökümitini " 5 - iyul ürümchi weqesi" din kéyin qolgha élin'ghan Uyghur tor bet bashqurghuchiliri üstidin adil höküm chiqirishqa chaqirip dewet qilip kelgen idi.

Emma, xitay hökümiti xelq'araning dewet qilishi hem bésimigha qarimay, ötken heptining peyshenbe küni Uyghur biz torining tor bashqurghuchiliridin biri bolghan shinjang iqtisad gézitining muxbiri gheyret niyazni"dölet bixeterlikige tehdit sélish jinayiti" bilen 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan idi. Nöwette ürümchi qanun organliri gheyret niyaz bilen bir waqitta sotlan'ghan dilshat perhat, nur'eli, nijat azad qatarliq Uyghur tor bet bashqurghuchilirining qandaq jinayet bilen eyiblen'genliki heqqide xelq'ara jama'etke héchqandaq izahat bermidi.

Dilmurat perhatning radi'omizgha bildürüshiche, u chet'el metbu'atlirida inisi dilshat perhat hem bashqa Uyghur tor bet bashqurghuchiliri heqqide, xelq'ara insan heqliri teshkilatlirigha murajet qilghandin kéyin, xitay bixeterlik xadimliri uning a'ilisige kélip, ata - anisidin dilmurat perhatning, inisi dilshat perhat toghriliq chet'el metbu'atlirining ziyaritini qobul qilmasliqni telep qilip, uning ata - anisigha bésim ishletken. Oghli dilshat perhat qolgha élin'ghandin kéyin, rohi jehettin qattiq azap tartqan dadisi perhat ependimu téxi 2 hepte ilgiri éghir yürek késili bilen tuyuqsiz qaza qilghan. Shunga dilshat perhatning anisi nöwette éghir musibet ichide turuwatqan bolup, anisi dilshat perhat üstidin échilghan sotqa qatnishalmighan hem en'giliyide turuwatqan oghli dilmurat perhatqimu bir heptidin buyan uning inisi dilshat perhatning ehwali toghriliq héchqandaq uchur bermigen.

Ötken hepte, xitay hökümitining muxbir gheyret niyazgha 15 yilliq qamaq jazasi höküm qilghanliq xewiri tarqalghandin kéyin, xelq'aradiki insan heqliri komitétliri arqa - arqidin bayanat élan qilip, xitay hökümitining gheyret niyazni 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqini eyiblesh bilen bille, turmide muddetsiz tutup turuluwatqan dilshat perhat qatarliq Uyghur tor bet bashqurghuchilirini qoyuwétishke yaki ularning üstidin adil höküm chiqirishqa chaqirghan idi.

Yuqiridiki ulinishtin bu progirammining tepsilatini anglighaysiler.