Amérika awam palata ezasi Frank Wolf xitay ziyaritining xulasisini élan qildi

Amérika dölet mejlisi ezasi (Frank Wolf) frank wolf, 11 - iyun charshenbe küni, dölet mejlisi kompyutérliri we informatsiye sistémisini téximu yuqiri derijide qoghdash heqqide bir qanun layihisi tonushturghan.

 Frank wolf xulasisida, xitayning insan heqliri weziyitining yildin ‏- yilgha we kündin ‏- kün'ge arqigha chékiniwatqanliqini bildürgen we bu weziyetni özgertish üchün amérika hökümitige bir qatar teklip sun'ghan.

Amérika awam palata ezasi frank wolf, prézidént jorj bushning olimpik ziyaritige izchil qarshi turup kelgenlerdin biridur. U bu qétimqi doklatida, bushning olimpik murasimigha qétilish qararini yene bir qétim tenqid qilghan we mundaq dégen: eslide amérika dunyada awazi boghulghanlar üchün awaz, közi téngilghanlar üchün köz bolushi kérek idi. Bushning olimpik ziyariti, amérikini zorawan hökümet bilen bir meydanda körsitip qoydi. Jorj bush özining olimpik ziyaritini, xitay xelqi bilen xitay hökümitini perqlendürüsh؛ tetür qarap mesilini unutqandin yüz turane sözliship mesile hel qilish dep chüshendüridu. Bush bu izahatini yaponiyide échilghan sana'etleshken 8 dölet yighinida bayan qilghan idi.

Frank wolf amérika dölet mejlisining insan heqliri komitétining mes'ulidur. Uning wezipisi amérika hökümitige dunyadiki insan heqliri mesilisidin melumat bérish we hel qilish chariliri heqqide teklip sunushtur. Yéqin'gha qeder, jorj bushning olimpik ziyaritini bikar qilishini telep qilip kelgen, frank wolf, emdilikte yene bir yéngi teklip otturigha qoydi. Bu teklipide, jorj bushning olimpik ziyariti dawamida, sabiq amérika prézidénti réganni ülge élishini telep qilghan. Régan 1988 ‏-yili moskwa olimpikini ziyaret qilghanda, tarixiy bir nutuq sözligen, nutiqida sowét hökümitining insan heqliri weziyiti éghir tenqid qilin'ghan. Régan ziyariti dawamida sowéttiki öktichi küchler bilen körüshüp ularning kürishige ashkara ilham bergen idi. Réganning shu qétimqi ziyariti sowét ittipaqining yiqilishigha tesir körsetken seweblerdin biri dep qaralghan idi. Frank wolf teklipide jorj bushning régan'gha oxshash tesir peyda qilishini, insan heqliri mesilisini dölet rehberliri bilen mexpiy söhbetlerde emes, xelqqe ashkara halda otturigha qoyushini telep qilghan. U teklipide, bushning xitay türmiliride yétiwatqan erkinlik jengchilirige özlirining yalghuz emeslikini hés qildurushi kérek dep eskertken.

Frank wolf xitay ziyariti heqqidiki xulasisida, xitaydiki chéghida peqet bir qanche xristi'an muritliri bilen körüshkenlikini, insan heqliri pa'aliyetchiliri bilen körüshüshining türlük tosalghugha uchrighanliqini؛ özlirining we söhbetdashlirining xitay dölet bixeterlik jasusliri teripidin dawamliq nazaret qilin'ghanliqini ashkarilighan.

Amérika we yawropa xitay bilen tijariy munasiwet ornatqanda, xitaygha gherb malliri bilen bille, gherb medeniyet amillirining, jümlidin qimmet qarashlirining tesir körsitidighanliqini texmin qilghan idi. Frank wolf doklatida bu hésabning pütünley xata hésab bolghanliqini otturigha qoyghan, u : " xitay shunche köp gherb mallirini import qilghanu, emma gherb medeniyitidin azraqmu qobul qilmighan" dep yazidu. U bu heqte yene mundaq deydu: " xitayning insan heqliri weziyiti bügün, tünügünkidin, bu yil bulturqidin, bu 10 yil aldinqi 10 yildikidin nachar halette.

Aldinqi aylarda chet'ellerde dawam qilghan xitay wetenperwerlik herikiti, chet'eldiki xitay elchixaniliri perde arqisida turup qozghighan heriket dep qaralmaqta idi. Frank wolf bu mesilige alaqidar emeliy pakitlargha ige bolghanliqini bildürgen. Aldinqi ayda nyuyorkta ötküzülgen falun'gongchilarning namayishi, xitay wetenperwerlirining hujumigha uchrighan idi. Bu hujumda xitayning nyuyork elchisining perde arqidin yétekchilik qilghanliqi heqqide pakit qolgha chüshkenlikini bildürgen frank, bu weqeni éniqlash heqqide amérika fédéral tekshürüsh idarisining bashliqi Robert Mueller ge shexsiy namidin iltimas sun'ghanliqini bildürgen.

Frank wolf ötken hepte xitayni ziyaret qilghan chéghida, xitaygha 734 neper siyasiy mehbusning tizimlikini tapshurghan we ularning qoyiwétilishini telep qilghan idi. Bu tizimlikte, 1991 ‏-yili ürümchide yüz bergen aptobus partlitish weqesige chétishlighi bar dep qarilinip jazalan'ghan kérem abduweli we bashqa jinayetler bilen qarilan'ghan 40 tin artuq Uyghur siyasiy mehbuslirimu bar. Frank bu qétimqi ziyaret doklatida, xitayning Uyghur musulmanlirini siyasiy öktichiliki seweblik uzundin béri naheq jazalap kéliwatqanliqini tekitlen'gen.