Insanlarning nepsi we wijdani toghrisida
Muxbirimiz ömerjan toxti
2010.05.10
2010.05.10
Insanlarning nepsliri eslide bir nepstin yeni adem eleyhissalamning nepsidin yaritilip köpeygen. Bu heqiqet insanlar arisida nepsler otturisidiki terkib nisbitining oxshashmasliqini hésabqa almighanda, insan nepsining xususiyetliri we süpetliride bir ikenlikini körsitidu.
Özini rahetlendürüdighan we isteklirini qanduridighan nersilerge hewes qilish, qiziqish, telep qilish, rahet we japani hés qilish, shadlinish we ghemkin bolush, söyüsh we nepretlinish, yaqturush we yaman körüsh, tesirlik sözlerdin héssiyatqa kélish qatarliq wijdaniy süpetlerning hemmisi nepsning xususiyetliridin sanilidu. Shuningdek, toghra yolgha hidayet tépish yaki ézish, özini paklash yaki kirlitish xususiyetlirimu nepste bolup, yaxshiliq we yamanliq menbeliri, yaxshi bilen yamanni perqlendürüsh iqtidari we yaxshiliq - yamanliqtin xalighanlirini qilish qabiliyiti nepste bardur.
Neps, yaxshiliq yaki yamanliq ishleshke qadir
Ellame abdurahman hebenneke "islam exlaqi" namliq meshhur esiride, nepsning xususiyiti heqqide mundaq dep yazghan: "neps yaxshiliq yaki yamanliq ishleshke qadir bolup, qilghanlirini bilip qilish xususiyitige égidur. Shunga nepsning iradisining sirtida bolghan ishlar uning xususiyetliri yaki süpetliridin sanalmaydu. Bu sewebtin neps qilghanliridin özi mes'ul bolup, yaxshi qilghanlirining mukapatini, yaman qilghanlirining jazasini élishqa heqliq bolghan. Mukapat bilen jaza mes'uliyetning méwisi bolup, mes'uliyet bolmighan ishta mukapat yaki jaza dégenler bolmaydu. Shunga neps yaman qilghan ishliri üchün malametke, yaxshi qilghan ishliri üchün medhiyige layiq bolidu. Neps qilghan barliq ishliridin mes'ul bolghan iken, uning yaxshi-yaman barliq ishliri xatirilinip turidu. Shunga u qiyamet künide bu dunyada qilghanlirining hemmisini xatirilinip yézilghan halette köridu."Neps bilen wijdan
Ellame abdurahman hebenneke mezkur esiride yene mundaq dep yazidu:" neps köpinche yamanliqning, wijdan yaxshiliqning wekilidur. Adaletning qa'idiliridin biri, jazalashtin awwal hésab élish bolghinidek, hésab élishning qa'idiliridin biri hésab bergüchige özini mudapi'e qilish heqqini bérishtur. Shunga qiyamet künidiki hésab meydanida, her bir neps özini mudapi'e qilish üchün tirishidu. Qur'an kerimdiki : "her adem özi bilen bolup kétidighan, her ademge qilghan emelining mukapati toluq bérilidighan, ulargha zulum qilinmaydighan künni esligin" dégen ayet buni ipadileydu. Nepste yaxshiliq we yamanliq menbeliri, yaxshiliq bilen yamanliqni idrak qilish qabiliyiti we bularning qaysisini qilishqa yéterlik türtke bolghan iken, u yaxshi qilghan ishliridin xatirjemlik hés qilish, yaman qilghan ishliri üchün bi'aram bolup, özige malamet qilish xususiyiti bardur. Chünki neps qandaqla bir yamanliqni ishleshke yüzlen'ginide, özining isteklirini, heweslirini we shehwetlirini tézrek qandurush we bu lezzetler bilen waqitliq huzurlinish türtkisi bilen heriketke ötken bolidu. Neps qandaqla bir yaxshiliqni qilishqa yüzlen'ginide, özidiki ijabiy türtkiler - wijdanining awazigha qulaq bergen halda heriketke ötken bolidu. Wijdan nepsni hemishe yaxshiliqqa chaqirip turidu. Emma, neps uninggha qulaq sélish yaki uni ret qilish ishida ixtiyar égisididur. Bu sewebtin neps öz qilmishliridin jawabkar bolidu."Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.