Чәтәлләрдики уйғурлар вә сияси панаһлиқ

Сүрәт, 2007 - йили декабир, инсан һәқлири күнидә вашингтондики хитай әлчиханиси алдида елип берилған намайиштин бир көрүнүш.

Буниң билән уйғур елиниң һәрқайси шәһәр вә вилайәтлиридин һәр хил кәсип вә һәр хил яштики кишиләр өз юртлиридин айрилип йол издәп ғәрб дөләтләргә берип олтурақлишишқа башлиди.

Сияси панаһлиқ тиләш олтурақлишишниң алдинқи шәрти

Һәр хил арзу - үмидләр билән чәтәлгә мусапир болуп чиққан уйғурларниң өзи яшап қелишни халиған дөләтләрдә дуч келидиған биринчи мәсилә сияси панаһлиқ тиләш мәсилисидин ибарәт.

Бундақ дегәнлик сияси панаһлиқ тилигүчи өзиниң панаһлиқ тиләштики сәвәблирини баян қилиши йәни өз ана вәтинидә хитай һөкүмити тәрипидин етибарға елинмиған,қоғдашқа еришәлмигән һәқ - һоқуқлири һәққидә әр - шикайәт қилиши сияси панаһлиқ тиләшниң биринчи қәдими болуп нәтиҗидә мәзкур киши һәқ - һоқуқлири еғир дәпсәндичиликкә учриған омуми бир җәмийәт әзасиниң бири сүпитидә қарилип сияси панаһлиқ тиләш шәртлиригә туллуқ чүшкән болсила шу дөләттә яшаш вә мәңгүлүк олтурақлишиш салаһитигә еришиду.

Норвегийә уйғур комитетиниң баш катипи пәрһат яқуп әпәнди сияси панаһлиқ тиләш җәрянида қайси мәсилиләрниң алаһидә тәкитлинип тилға елинидиғанлиқи һәққидә тохтилип өтти.

Ишигим көврүктин өтти

Һөкүмәтниң чәтәллик көчмәнләр мәсилисигә мосул һәр қайси органлири билән болған көп қетимлиқ учришиш вә бир мәзгиллик күтүшләрдин кейин шу дөләттә қанунлуқ яшаш һоқуқиға еришкән уйғурлар өзлириниң оқуш, өгиниш вә ишләш һаятини башливетидиған болуп шу дөләтниң йәрлик пуқраси қатарида хатирҗәм яшаш пурситигә еришкән болиду.

Сияси панаһлиққа еришип ғәрб дөләтлиридә яшаватқан уйғурлар саниниң ешип бериши билән һәр қайси дөләтләрниң чоң - кичик шәһәрлиридә уйғур тәшкилатлири вә уйғур җамаәт топи шәкилләнгән болуп улар түрлүк сияси паалийәтләрни биллә елип барғандин башқа той - төкүн, нәзир - чирақ,һейт - айәм, норуз өткүзүш қатарлиқ әнәниви вә өрүп - адәт түсини алған барлиқ паалийәтләрдә өз - ара учришип,бир - бирини йоқлушуп туриду.

Ортақ болған вәтәнсизлик дәрди вә охшаш тәқдир чәтәлләрдики хели көп қисим уйғурларни сияси, диний вә әнәниви паалийәтләрни биллә өткүзүп хитай һөкүмити тәрипидин тартивелинған һәқ - һоқуқлирини қолға кәлтүрүш үчүн бир ариға тәбиий һалда җәм қилған болсиму лекин сияси панаһлиқ тиләш җәрянида хитай һөкүмити үстидин қилған шикайәтлиридин олтурумға еришкәндин кейин тезлик билән йенивелип җаһандарчилиқ кочисиға киривалған " ишигим көврүктин өтти тоқуми нәзир " дәп пәш қеқип өтүп кетидиған бир түркүм кишиләр топи шәкиллинишкә башлиди.

Пәрһат яқуп әпәнди бу хилдики кишиләрниң сияси панаһлиқ тиләштики һәқиқи мәқсити һәққидә өз қарашлирини оттуриға қойди.

Пәқәт өзлириниң шәхсий пайда - мәнпәәти үчүнла яшаш йолиға киривалған бу бир қисим кишиләр хитай һөкүмитиниң йирақтин контрол қилишини шәртсиз қобул қилип юваш пуқра болуш йолини талливалған болғачқа өзи яшаватқан демократик дөләтләрдики қанун - түзүм әвзәлликидин пайдилинип инсаний һәқ - һоқуқлиридин тамамән айрилған уйғурлар үчүн йоллуқ йосунда күрәш қилиштин тамамән баш тартқан һәмдә хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаритиватқан инсанийәтсиз қилмишини көрсиму көрмәскә, билсиму билмәскә селивелиштәк өзлиригә баш ағриқи тепип алмайдиған әпчил йолни талливалған.

Мушу түпәйлидин улар хитай әлчиханилири вә өз мәнпәәтигә бағлиқ хитай һөкүмити билән болған достлуқ алақилириға алаһидә әһмийәт бәргән болуп, вәтән ичи вә сиртидики түрлүк пайдилириға вә халиған бир пәйттә вәтәнгә берип келишигә хитай әлчиханилирини толуқ капаләт берәләйдиған алаһидә орун қилип талливалған.

Өз вәтининиң йиғисини йиғлап, өзлириниң әрз - дадини дуняға аңлитишқа тиришип издиниватқан уйғур тәшкилатлири вә уйғур җамаити билән юқириқидәк өз мәнпәәтиниң қурбаниға айлинип қалған бир түркүм мәнпәәтпәрәс кишиләр оттурисидики зиддийәт чәтәлләрдики уйғур җамаәтлири арисида бурундинла зор ғулғулиниң чиқишиға сәвәп боливатқан амилдур. Бу мәсилидә пәқәт һәр ким өзиниң виҗданиға қулақ селип, инсаний бурчини тонуп йәткәндила юваш пуқра болуп яшаверишниң әҗәллик ақивити вә буниң өз хәлқи алдидики еғир мәсулийәтсизлик икәнликини һис қилип йетәлиши мумкин.