Xitay, sot mehkimisi saheside 5 - iyul délolirini jiddiy bir terep qilmaqta
Muxbirimiz gülchéhre
2010.09.22
2010.09.22

Youtube.com Din élindi.
19 - Séntebir küni xitay aliy xelq sot mehkimisining bash sodiyesi wang shingjünning pütün memlikettiki her derijilik sot mehkimilirini Uyghur aptonom rayonidiki sotlarning délo bir terep qilishigha yardem bérishke buyruq chüshürüshi mezkur uchurning chinliqini delillidi.
19 - Séntebirdin bashlap xitay boyiche sot mehkimisi sistémisining 2 - qétimliq shinjanggha yardem bérish xizmet yighini ürümchide échilishqa bashlidi. Shinjang gézitining bu heqte bergen xewiride xitayning sot mehkimisige qaratqan bu qétimliq orunlashturushini " ichkiri ölkilerdiki qérindash sot mehkimilirining shinjangning halqima tereqqiyati we uzaq muddetlik muqimliqini ishqa ashurushni zor derijide qollighanliqi "dep körsetken.
Mezkur yighin'gha qatnashqan xitay aliy sotining bash sodiyesi wang shingjün yighinda xitay hökümitining qararini yetküzüp "memlikettiki her derijilik sot mehkimiliri shinjangning milliy bölgünchilerge, diniy radikal we térrorchilargha qarita zerbe bérishige hem muqimliqni ishqa ashurushigha yardemde bolushi kérek, shuningdek xelqni béyitip chégrini qoghdashqa edliye jehettin kapaletlik qilishimiz kérek " dep tekitligen.
Ötken yili, 5 - iyul weqesidin kéyinla, xitay kompartiyisining Uyghur élige qoyghan sabiq sékrétari wang léchu'en, 5 - iyul tutqunlirini qattiq jazalash heqqide mexsus téléwiziye nutiqi bergen idi. Arqidinla yene 9 - iyul küni Uyghur aptonom rayonluq yuqiri sot mehkimisi mexsus 5 - iyulgha da'ir délolarni bir terep qilishqa Uyghur élining her derijilik sot mehkimiliridin 100 din artuq sodiyeni ürümchige yötkep kelgen idi.
Bu heqte shinjang qanunchiliq torida 2009 yili 14 - iyul bérilgen xewiridin ashkarilinishiche, 2009 - yili, 12 - iyul küni xitayning Uyghur élige qoyghan re'isi nur bekri her qaysi jaylardin ürümchige waqitliq yötkep kélin'gen sodiyelerge achqan seperwerlik yighinida, "5 - iyulda ürümchide yüz bergen weqe (junggo) dölet qurulghan 60 yildin buyanqi ölüm yétim, iqtisadiy chiqim eng köp körülgen, jem'iyet amanliqigha eng zor ziyan salghan, üch xil küchlerning dölet we xelqning bixeterlikige eng zor tehdit tughdurghan weqe, ulargha junggoning qanuni boyiche éghir jaza körülüshi kérek. Bu silerning üch xil küchlerge qarshi küresh qilish iradenglarni sinaydighan, muqimliq we junggoning pütünlüki üchün xizmet körsitish rohinglarni körsitidighan purset ...!" Dégen.
Yéqinda Uyghur aptonom rayonining edliye sépide xizmet qiliwatqan ismini ashkarilashni xalimighan bir adwokat özining Uyghur aptonom rayonluq yuqiri sotning buyruqi bilen özi ishlewatqan melum sheherlik ottura sottin bultur 5 - iyul ürümchi weqesidin kéyin ürümchige ewetilgenliki shundaqla özige oxshash bashqa jaylardiki sot mehkimiliridin kelgen nechche yüz sodiye we adwokatlar bilen teng 5 - iyulda qolgha élin'ghan Uyghurlarning délolirini jiddiy bir terep qilishqa qatnishiwatqanliqini bildürgen idi.
Bu edliye xadim yene jiddiy bir terep qiliwatqan délolarning hemmisi 5 - iyulda we uningdin kéyin shu weqege chétishliq dégen guman bilen qolgha élin'ghanlar heqqidiki délolar ikenliki hem bu délolarni pütünley xitayning asasiy qanuni shuningdek jinayi ishlar jaza qanuni boyiche bir terep qiliwatidu déyelmeydighanliqini bildürdi. Uning sözige qarighanda köpinche délolar yépiq sot bilen bir terep qilinmaqta iken.
Xitay hökümiti yéqinda yene barliq délolarni mushu yilning axirghiche téz tekshürüp bir terep qilip bolush buyruqi bergen bolup, buning bilen sodiye - adwokatlar hetta shenbe, yekshenbe künliridimu jiddiy délo bir terep qilmaqta iken.
Közetküchilerning tehlil qilishiche, xitay aliy sotining ürümchide sot mehkimisi boyiche memliketlik yighin chaqirip pütün xitaydiki sodiyelerni Uyghur élidiki sotlarning délo béjirishige yardemge chaqirishi, xitay hökümitining Uyghur élidiki sot mehkimiliride intayin jiddiy tazilash élip bériwatqanliqidin dérek béridiken.
Xitay hökümiti élan qilghan xewerlerge asaslan'ghanda, 5 - iyul weqesidin kéyin hazirghiche resmiy qolgha élin'ghanlar ikki ming kishidin ashidu, xitay da'iriliri buning ichide yüzdin artuq ademge késim élan qildi. Gerche, Uyghur élide 5 - iyul tutqunlirining dawamliq sotliniwatqanliqi heqqide Uyghurlardin toluq bolmighan uchurlargha ige bolghan bolsaqmu, biraq xitay hökümiti sot hökümliri heqqide xewer bérishni bir nechche ay ilgirila toxtatqan idi.
Dunya Uyghur qurultiyi shundaqla bashqa insan heqliri teshkilatliri xitayning 5 - iyulda we uningdin kéyin tutqun qilin'ghan Uyghurlarning xitay élan qilghan sandin nechche, hetta nechche on hesse yuqiri bolishi mumkin, dep guman qilmaqta.
Gérmaniyidin téléfon ziyaritimizni qobul qilghan dunya Uyghur qurultiyi bash katipi dolqun eysa ependi, "xitay hökümitining Uyghur élidiki bölgünchilikke da'ir délolarni bir terep qilishta Uyghur éli ichidiki sot mehkimiliri we ijrachiliridin bashqa pütün xitaydiki sot mehkimilirini heriketke keltürgenlikining özila, xitayning 5 - iyulda tutqun qilghan Uyghurlarning perezdinmu köplükini ispatlaydu" dédi.
Merkizi washin'gtondiki lawgey fondining re'isi xariy wu ependi bolsa, "xitayning pütün memliket boyiche sot mehkimilirini Uyghur élidiki délolarni bir terep qilishqa buyruq bergenliki, xitay kommunist hökümitining asasiy qanundin ibaret zorawanliq mashinisi arqiliq Uyghurlar üstidin yene bir qétim qirghinchiliq élip bériwatqanliqidin dérek béridu " dep eyiblidi.
Dolqun eysa ependi we xariy wu ependi birdek, xitayning 5 - iyul tutqunliri üstidin élip bériwatqan sotlirining hergizmu atalmish jinayi ishlar qanuni hemde asasiy qanun tertipliri boyiche élip bérilishining mumkin emesliki, ularning peqet xitayning siyasiti boyiche éghir jazalargha qanunsiz halda höküm qilinip bir terep qiliniwatidu dep qaraydighanliqini tekitlidi.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.