Xitayning “Ömürlük tughmas opératsiye” si Uyghur anilarni mejruh qilmaqta

Zumret sawut ürümchide mehelle komitétining tekshürüshidin ötmekte. 2018, öktebir.

Zumret dawutning 3-balisigha töligen pilanliq tughut jerimanisining ispati.

Zumret dawutning 3-balisigha töligen pilanliq tughut jerimanisining taloni.

Ispatliq melumat we guwahliqlardin xitay hökümitining Uyghur diyarida omumyüzlük qollinip kéliwatqan pilanliq tughut tedbiri mis sim bilen oralghan plastik, yeni sulyaw “T shekillik” üsküne-hamilidarliqtin saqlinish üzüki arqiliq, Uyghur ayallirini'ing kem dégende 10 yil uzun muddet tughutini cheklesh meqsitige yétiwatqanliqi heqqide melumat bergen iduq. Shundaqla uning yarilinish we baliyatqu rakidek éghir egeshme késelliklerni keltürüp chiqiridighanliqi heqqidimu ispatlar otturigha chiqqanidi.

Doxturlarning éytishiche, xitayning pilanliq tughut siyasitige mas halda Uyghur ayallirigha qolliniwatqan menggülük tughut cheklesh tedbiri bolsa, ayallarning tuxum toshush neychisini boghushni körsitidu.

Emeliyette bu yéngi tedbir emes, Uyghur aptonom rayonluq pilanliq tughut ishxanisi “Az tughup, téz béyish” mukapatlash teshwiqatini 2007-yilidin bashlighan bolup, üch perzentliktin töwenler we uruq neychisi opératsiyesige oxshash tughut cheklesh tedbirini qollan'ghanlarni mukapatlash usuli arqiliq Uyghur ayallirini bu tedbirge righbetlendürüp kelgen. Da'irilerning yéqinqi yillarda, eslide bar bolghan pilanliq tughut siyasitige özgertishler kirgüzüp kücheytish bilen teng, sheher nopusi boyiche 2, yéza nopusi boyiche 3ni tughup bolghan ayallargha menggülük tughush iqtidaridin mehrum qalduridighan bu xil uruq neychisi opératsiyesini mejburiy élip barmaqtiken.

2019-Yili, amérika tashqi ishlar ministirliqining, birleshken döletler teshkilatida orunlashturghan “Shinjangdiki kishilik hoquq krizisi” témisidiki muhakime yighinida, lagér shahiti zumret dawut, özining xitay da'iriliri teripidin del shu xil shekilde mejburiy tughmas qilin'ghanliqi heqqide guwahliqtin ötkenidi.

Pakistanliq érining yol méngishi bilen zumret gerche xitayning lagéridin ikki aydin kéyin saq chiqqan bolsimu, u da'irilerning ömürlük tughut cheklesh opératsiyesidin qéchip qutulalmighan. Xitay da'iriliri ömürlük tughmasliq opiratsiyesini zumretning éri bilen pakistan'gha kétishige yol qoyushning sherti qilghan. Zumret bultur 4-ayda pakistan arqiliq amérikagha kelgenidi.

Zumretning chüshendürüshiche, bu xildiki tughut cheklesh opératsiyesige mejburlan'ghan Uyghur ayallirigha da'iriler bu opératsiyening qandaq élip bérilidighanliqi, uning xewpi we tesirlirinimu chüshendürmeydu. Qopal we nachar shara'itta élip bérilidu.

Zumret bu opératsiyedin kéyin özide gormon qalaymiqanlishish, héyiz pütünley toxtash, hetta psixikiliq tosalghulargha oxshash éghir eks tesirlerni béshidin ötküzüwatqanliqini bildürdi.

Ayallar tuxum toshush neychisini opératsiye qilish tughut yéshidiki ayallarning menggülük hamilidarliqtin saqlinishini emelge ashuridu. U xitayning nopusning köpiyishini kontrol qilidighan asasliq tedbir. Xitay nopus we pilanliq tughut toridiki matériyallargha qarighanda xitay 40 yildin buyan turuba yolini késish opératsiyesini keng kölemde élip barghan. Köp qollinilidighan usullar tuxumdan neychisini késip éliwétish we yéqinlashturushni öz ichige alidu.

Zumret, özining opératsiyedin kéyin, doxtur arqiliq öz ixtiyari boyiche tughut cheklesh opératsiyeside turubini qatlash usuli qollan'ghan bolsa, yéqinqi yillarda hökümetning mejburiy élip barghan usulining turuba yolini késip éliwétilip pütük haletke keltürülidighan, menggü eslige keltürgili bolmaydighan keskin we ejellik usul ikenlikidin xewer tapqan.

2016-Yili ürümchidin türkiyege köchüp chiqqan 57 yashliq peride tursun xanim bolsa, ikki qiz bir oghul jem'iy üch balining anisi bolup, u 1996 yili kenji oghligha, yeni 3-balisigha hamilidar bolghandin bashlapla pilanliq tughut da'irilirining bésimigha duch kelgen, qéchip yürüp oghlini yenggigen. U, éghir jerimane tölepmu qutulalmighan we axiri zorluq bilen “T shekillik üzük” qoyulghan. Öz waqtida uninggha bu üzükning eks tesirliri heqqide héchqandaq chüshendürüsh bérilmigen. Hamilidarliqtin saqlinish üzüki qoyulghandin bashlap uningdin qan toxtimighanliqi üchün, ürümchi shehiridiki milliy shipaxanida üzük éliwétilgen bolsimu, lékin shu künning özide érining raziliqisiz, ömürlük tughmasliq opératsiyesige mejburlan'ghan.

Uning shu chaghdiki opératsiyening tesiride salametliki izchil nacharlashqan bolup, türkiyede 4ay ilgiri uning qorsaq qisim sériq étini yamash opératsiyesi qilin'ghan.

Peride xanim 30 yildin buyan xitayning pilanliq tughut opératsiyesi qaldurghan jismaniy we rohiy yaridin bashqa, egeshme halda bashtin kechürgen yéngi opératsiye uning ténide yene yéngidin 30yipliq tartuq qaldurghan.

Peride xanim ikki qizi ürümchide xitay teripidin lagérgha qamilip yenila görüde turuwatqan bir peytte, özining bu heqte guwahliq bérishige türtke bolghan sewebni chüshendürüp: “Xitay hökümiti mushundaq wehshiy usular arqiliq méning hayatimni weyran qildi, lékin méning qizlirim newrilirim bar, ularmu biz béshimizdin kechürgen bu qirghinchiliqlargha, ziyankeshlikke dawamliq uchrisa bolmaydu. Özümni qoghdashqa amalsiz qalghan bolsammu, ularni qoghdash üchün bolsimu qolumdin kélidighanla amalni qilish méning aniliq mejburiyitim. Men xelq'ara jem'iyettin xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan, hazirmu dawamlishiwatqan bu xil tughut cheklesh, mejburiy bala chüshürüsh siyasetlirini tekshürüshi we buni toxtitishini soraymen” dédi.

Xitay hökümitining Uyghur ayallirigha opératsiyedin ilgiri bu opératsiyening özlirini menggülük tughut iqtidaridin we salametlikidin mehrum qalduridighanliqi, kéyinki kütünüshi heqqidimu meslihet bermesliki, eqelliy méditsina kespiy exlaqi we insaniy exlaqqa qarshi jinayet hésablinidiken.

Yalghuz peride xanimla emes yene 10 lighan Uyghur ayallirining radiyomizgha bergen guwahliqliridin Uyghur diyarida adettiki hamilidarliqtin saqlinish tedbiri süpitide bundaq opératsiye Uyghur ayallirigha dawamliq türde mejburiy qollinilmaqta. Ularning bayan qilishiche, Uyghur diyarida, sheher, nahiye doxturxanilirining shara'iti bir'az yaxshi bolghini bilen, yéza doxturxaniliri we yézilardiki pilanliq tughut orunlirida mejburiy bala chüshürgen ayallarning rohiy azaplirila emes, jismaniy azab, qansirash, kütülmigen hadisiler tüpeylidin jénidin ayirilip qalghan ayallarmu az emes.

Xelq'arada xitayning Uyghurlar üstidin 30 yildin buyan pilanliq tughut siyasiti bahaniside élip bériwatqan tughut cheklesh tedbirliri ashkarilinip, bu, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan asta xaraktérlik qirghinchiliqining küchlük ispatigha aylandi. Bu heqte kéyinki anglitishlirimizda dawamliq melumat bérimiz.