Qazaqistandiki xitay elchixanisi Uyghurlarning qazaqistan bilen bolghan tijaritining aqsighanliqinimu inkar qildi

Melum bolushiche, Uyghur diyarida élip bériliwatqan “Yépiq terbiyilesh herikiti” qazaqistan bilen Uyghur aptonom rayonining ili oblasti tewesidiki Uyghur yekke tijaretchiler arisida dawam qiliwatqan tijaret ishlirini asasen dégüdek toxtatqan. Köp sanliq tijaretchiler yurtigha chaqirtilip iz-dériki yoqalghan bolsa, qazaqistanda qépqalghan az bir qisimliri néme qilarini bilmey téngirqimaqtiken. Muxbirimiz bu ehwal heqqide éniqlash élip bérip, xitayning qazaqistandiki elchixanisigha téléfon qilghinida elchixana xadimi Uyghurlarning qazaqistandiki tijaritining aqsighanliqini inkar qildi. Emma guwahchilardin biri melumat bérip, almuta bilen ghulja ariliqida tijaretchiler qatnawatqan aptobus sanining künige 30 din aran birge chüshüp qalghanliqini ilgiri sürdi aldinqi küni xitayning almutada turushluq bash konsuli jang wéy Uyghur rayonida “Yépiq terbiyilesh merkezliri” ning mewjutluqini inkar qilghan idi.

Melum bolushiche, Uyghur aptonom rayonidiki “Yépiq terbiyilesh merkezliri” de solinip yatqanlar arisida köp sanda chet'elge chiqip kirgen yaki chet'elge chiqishqa temshelgenler bolghanliqi üchün Uyghurlarning eslidinla cheklik bolghan tashqi soda pa'aliyitigimu éghir zerbe bolghan. Da'iriler “Yépiq terbiyilesh herikiti” bashlap chet'eldiki Uyghurlarni qayturup ekétishke bashlighan chaghlarda deslepte süriye, türkiye, misir, ereb birleshme xelipiliki we qirghizistan qatarliq döletlerge chiqip kirgenlerni “Gumanliq kishiler” tizimlikige alghan we “Yépiq terbiye” obyékti qilghan bolsa, bar-bara bu da'irini qazaqistan we rusiye we gherb döletlirigimu kéngeytken.
Netijide qazaqistan we qirghizistanda tijaret qilip tirikchilik qiliwatqan minglarche Uyghurning tijariti sugha chilashqan we hayatiy bixeterliki xeter astigha kirgen. Bolupmu qazaqistandin yurtigha qaytqan Uyghurlar chégradin ötkendin kéyinla iz-dériki melum bolmighan. Ularning bezilirining chégradin kirishigila béshigha qara xalta kiydürülüp namelum jaygha ekétiliwatqanliqi ularning tijarettiki shériklirining quliqigha anche-munche yétiwatqan bolsimu, emma ularning ehwalidin yurtidiki a'ile-tawabi'atliri héchqandaq uchur alalmighan. Chégradin kirishige béshigha qara xalta kiydürülüsh hadisisi hetta qazaqistan nopusigha ötüp bolghan qazaq tijaretchilerningmu béshigha kelgen.

Bu weziyet adette yurtigha bérip-kélip tijaret qiliwatqan qazaqistan qatarliq döletlerdiki Uyghur tijaretchilerning béshigha éghir ghem salghan. Yurtigha qaytish ularning türmige tashlinish we bu sewebtin a'ile-tawabi'atlirinimu xaniweyran qilish xewpini tughdursa, yurtigha qaytmasliq a'ilisidin, mal-mülkidin, tijaritidin ayrilish xewpini tughdurghan.

Biz qazaqistan bilen tijaret qiliwatqan Uyghur tijaretchilerning bu jehettiki ehwalini éniqlash üchün qorghas chégra mudapi'e saqchixanisigha téléfon qilduq. Saqchixana xadimi bizning qazaqistandiki Uyghur tijaretchilerning sodisining aqsighanliqi we néme üchün tutup kétiliwatqanliqi heqqidiki so'alimizgha özining jawab bérelmeydighanliqini éytti we yuqiri derijilik emeldarlarni izdishimizni tewsiye qildi. Emma qorghas chégra éghizi saqchi idarisi bu heqtiki so'alimizgha héchqandaq jawab qayturmidi.

Qorghastiki saqchi xadimliri ret qilalmighan we jawab bérishke jür'et qilalmighan bu ehwalni, yeni Uyghur tijaretchilerning ziyankeshlikke uchrash ehwalini xitayning almutadiki konsulxana xadimliri ashkara inkar qildi. U ikki dölet arisidiki tijaretning normal kétiwatqanliqi, ili tewesidiki Uyghurlarning chégra we tashqi soda ishlirida héchqandaq bir aqsashning bolmighanliqini ilgiri sürdi. 

Emma weziyettin xewerdar kishilerdin biri, nöwette qazaqistanda tijaret qiliwatqan Uyghurlarning asasen dégüdek qalmighanliqini, adette künige 20-30 aptobusida kélip-kétip turidighan 1000 etrapidiki tijaretchiler sanining nöwette bir aptobusigha yeni 20-30 kishige chüshkenlikini bayan qildi. Uning bayan qilishiche, nöwette qatnawatqan bu 20-30 che kishi qazaqistan wetendashliqigha ötüp bolghan qazaqlar iken.
Biz almutadiki xitay konsulxana xadimigha her küni qatnawatqan aptobuslar qétim sanining zor derijide kémeygenlikini ésige salghinimizda, u kémeygen aptobuslarning sayahet aptobusliri ikenlikini, yeni sayahet ömeklirining azayghanliqini étirap qildi. Emma u yene Uyghur tijaretchilirining héchqandaq ziyan'gha uchrimighanliq pikride ching turdi. U yene sayahetchilerning néme üchün azayghanliqi heqqidiki so'alimizgha jawab bérelmidi.